အလီ ဝလီယုလ္လာဟ်
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ၏အဓိပ္ပါယ်မှာ " အလီသည် အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်သည့် ဦးသျှောင် ဖြစ်သည် " ။ ယင်းမှာ အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ အေမာမသ် နှင့်ာ အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ဝေလာယသ် ကို ယုံကြည်လက်ခံထားသည့် ရှီအာတို့၏ ကြွေးကြော်သံ ဖြစ်သည်။ ရှီအာများသည် တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ပြီးနောက် ဆက်ခံသည့် အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ခေလာဖသ် အရိုက်အရာကို အရှင်မြတ်ထံမှ ခန့်အပ်ခဲ့သည် ဟူ၍ ယုံကြည်လက်ခံထားကြသည်။ ရှီအာများသည် အဇာန် နှင့် အေကာမဟ် များ၌ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ၏ ရေစာလသ် (နဗူဝင် အရိုက်အရာ) အပေါ် ရှဟာဒသ် ပေးပြီးနောက် နှင့် ရှဟာဒက်သိုင်းန် (အရှင်မြတ် တစ်ပါးတည်း တည်ရှိကြောင်း နှင့် တမန်တော်မြတ်သည် အရှင်မြတ်ဘက်မှ စေလွှတ်တော်မူသော နဗီ ဖြစ်ကြောင်းကို သက်သေခံ) ထွက်ဆိုပြီးနာက်လည်း အေမာမ်အလီ(အစ) သည် ဝလီ ဦးသျှောင် ဖြစ်ကြောင်းကို ရှဟာဒသ် ထွက်ဆိုဝန်ခံကြသည်။
မည်မျှပင် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ကို အဇာန် နှင့် အေကာမဟ်၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု အဖြစ် မသတ်မှတ်ပါစေ ထိုအရာကို ထည့်သွင်း ထွက်ဆိုကြသည်။ ဟီဂျရီ ၁၃ ရာစု၏ ရှီအာ အာလက်မ် ပညာရှင် ဖြသ်သူ မီရ်ဇာ ယေ ကွမ်မီး သည် ၊ လာအီလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူရုလ္လာဟ် «لا اله الا الله، محمد رسول الله» ပြောပြီးနောက် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ပြောခြင်းကို မွစ်သဟဘ် ဖြစ်သည်ဟု မှတ်ယူထားသည်။ ထို့အတူ စိုင်ယိဒ် မုဟမ္မဒ် ဟိုစိုင်းန် ဟိုစိုင်းနီ သီဟီရာနီ ၏ အမြင်အရ ၊ လာအီလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူရုလ္လာဟ် ဟူသော စာကြောင်းမှ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် ဟူသော စာကြောင်းကို ခွဲထုပ်လို့မရပေ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် တမန်တော်မြတ်(ဆွ) သည် ပထမဦးဆုံးအကြိမ် အစ္စလာမ်ကို ဖိတ်ခေါ်ရာ၌ အေမာမ်အလီ(အစ) မှ နာခံ လိုက်နာရန် အမိန့်ပေးခဲ့သည်။
အလီ ဝလီယုလ္လာ" ဟူသော စကားစုပါသော ဒင်္ဂါးပြားများသည် ဟီဂျရီ လေး ရာစုအလယ် နှင့် ဆက်စပ်နေသည့် ရှေးအကျဆုံးဖြစ်သည့် ဒင်္ဂါးပြား ဖြစ်ပြီး ရှီအာ ၊ အိစ်မာအီလီ နှင့် ဖွာသွေမီယာ အုပ်စိုးမှုများတွင် ကျန်ရှိနေခဲ့သည်။ ဤအသုံးအနှုန်းကို ရှီအာ နှင့် ဖွာသွေမီယာ ဗိသုကာပညာတွင်လည်း အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ဟီဂျရီ ၄၇၈ (အေဒီ ၁၀၉၄) တွင် ကာဟိရဟ်မြို့ရှိ အိဗ်နေ သူလူးန် ဗလီကျောင်းတော်၏ မဟ်ရာဘ် အပေါ်၌ ယင်းအား ထည့်သွင်းပြုလုပ်ခဲ့သည်။
အရိုက်အရာ နှင့် ဝေါဟာရ အနက်အဓိပ္ပါယ်
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) မှာ အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ အေ အမာမသ် နှင့် ဝေလာယသ် ကို ယုံကြည်လက်ခံထားသည့် ရှီအာတို့၏ ကြွေးကြော်သံ ဖြစ်ပြီး ယင်းအား အာယသ် သေ ဝေလာယသ် ၊ ဟဒီးစေ ဝေလာယသ် နှင့် ဂဒီးရ် ခွဒ်ဘာ တို့မှ ကောက်နုတ်ရယူထားခြင်း ဖြစ်သည်။ (3) ရှီအာများသည် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ၏အဓိပ္ပါယ်ကို " အလီသည် ဦးသျှောင် ဖြစ်ပြီး (4) ယင်းအား အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်ခဲ့သည် " ဟူ၍ ယုံကြည် လက်ခံထားသည်။ (5) အေမာမ်အလီ (အစ) ၏ ခေလာဖသ်သည် တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ဆုံးပါးပြီးနောက် ဆက်ခံ အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်သည့် အမိန့်တော်ပင် ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ထားကြသည်။ (6) သို့သေ၊ အဲဟ်လေစွန္နသ်တို့သည် အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ခေလာဖသ်ကို ခလီဖာ သုံးဦး နောက်ပိုင်းမှ ဖြစ်သည်ဟု လက်ခံထားကြသည်။ (7) ထို့အပြင် မာမ်အလီ(အစ) ၏ ခေလာဖသ် ကို အခြားသော ခလီဖာ သုံးဦး၏ ခေလာဖသ် ကဲ့သို့ပင် လက်ခံထားပြီး ယင်းအား အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်ထားခြင်း မဟုတ်ပေ ဟု ယုံကြည်ထားကြသည်။ (8)
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသေား စာကြောင်းသည် ရှီအာတို့၏ စာအုပ် လေးအုပ် ဖြစ်သည့် အလ်ကာဖီ (9) မန်လာယဟ်ဇုရုလ် ဖကီးဟ် (10) စသည်တို့၌ ဖော်ပြထားသည်။ ထို့အတူ ထိုစာအုပ်များ၌ လာရှိထားသည့် ဇေယာရသ် နာမဟ် များ၌လည်း အေမာမ်အလီ (အစ) ကို ဝလီယုလ္လာဟ် ဟု၍ ဖော်ပြထားသည်။ (11) ရှီအာ ရေဝါယသ် ကျမ်းကိုးများ၌ ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူေသာစာကြောင်းပြီးနောက် ဝစီးယု ရစူလိလ္လာဟ် «وَصیُّ رَسُولِ الله» " တမန်တော်မြတ်၏ ကိုယ်စားလှယ်တော် ဖြစ်သည် " ဟူသော စာကြောင်း ပါရှိပြီး (12) အချို့ ရေဝါယသ်များတွင် ၊ ခလီဖသု ဘအ်ဒိ ရစူလိလ္လာဟ် «خلیفةُ بعدِ رسولِ الله» " တမန်တော်မြတ်ပြီးနကိုာက် ဆက်ခံသည့် ခလီဖာ " ဟူသော စာကြောင်းကို ဖော်ပြထားသည်။ (13) အဲဟ်လေစွန္နသ် ၏ အချို့ ဆူဖီများသည်လည်း အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသေား စာကြောင်းကို ၎င်းတို့၏ စာအုပ် ဆောင်ပါးများ၌ ထည့်သွင်း ဖော်ပြထားသည်။ (14)
ရှီအာများသည် အီးဒ်ဒေဂဒီးရ် ၌ ကျင်းပပြုလုပ်သည့် ပွဲတော် အခမ်းအနားများတွင် "အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله )" ဟူသော စကားလုံးများဖြင့် ဆိုင်းဘုတ်များ နှင့် အလံများ တပ်ဆင်ကြသည်။ (15) ထို့အတူ ယင်းအား လက်စွပ်၏ ရတနာပေါ်တွင်လည်း ရေးထွင်းကြသည်။ (16) ဤစကားစုအား အလှထွင်း ရေးချယ်မှုသည် အီရာန်ရှိ ရှီအာအချို့၏ ယဉ်ကျေးမှုများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ (17)
ရှဟာဒက် သေ စာလီစဟ်
ရှီအာများသည် အဇာန် နှင့် အေကာမဟ် များ၌ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ၏ ရေစာလသ် (နဗူဝင် အရိုက်အရာ) အပေါ် ရှဟာဒသ် ပေးပြီးနောက် အေမာမ်အလီ(အစ) သည် ဝလီ ဦးသျှောင် ဖြစ်ကြောင်း အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ကို ရှဟာဒသ် ထွက်ဆိုဝန်ခံကြသည်။(18) ရှီအာ ဖိက္ကဟ် ပညာရှင်များသည် ယင်ကို အာဇာန် နှင့် အေကာမဟ် ၏ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခု အဖြစ် မသတ်ထားကြပေ။ (19) သို့သော် ၎င်းတို့သည် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) အကျိုး စဝါးဘ် ရရှိရန် ဟူသော နီယသ်ဖြင့် ဖတ်ရွတ်ပိုင်ခွင့် ရှိသည်ဟု သတ်မှတ်ထားသည်။ (20) ထို့အတူ ရှီအာတို့သည် အစ္စလာမ် သာသနာကို လက်ခံဖို့ရန်အတွက် ရှဟာဒသ် ဖတ်ရွတ်ရာ၌ အရှင်မြတ် တစ်ပါးတည်းရှိကြာင်း နှင့် ရစူလ် တမန်တာ်မြတ် အပေါ် ရှဟာဒသ် ထွက်ဆိုပြီးနာက် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) အား ရှဟာဒသ် ထွက်ဆိုကြသည်။ (21) သို့သော် ရှီအာ ဖိက္က် ပညာရှင်များသည် ယင်းအား အစ္စလာမ် သာသနာကို လက်ခံရာ၌ ထည့်သွင်း ထွက်ဆိုရန် မလိုအပ်ပေ ဟု ဖော်ပြထားသည်။ (22)
ရှီအာ ဟဒီးစ် ကျမ်းကိုးမှ ရေဝါယသ် တစ်ခုအရ ၊ လာအီလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူရုလ္လာဟ် «لا اله الا الله، محمد رسول الله» ဟူသော စာကြောင်း ပြီးနောက် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ကို ဖော်ပြထားသည်။ (23) ထို့အပြင် လာအီလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူရုလ္လာဟ် «لا اله الا الله، محمد رسول الله» ပြီးနောက် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) အား ဖတ်ရွတ်ခြင်းသည် အပြစ်ငရဲများမှ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့် ရစေမည် ဟူ၍ ယုံကြည်လက်ခံထားသည်။ (24) ဟီဂျရီ ၁၃ ရာစု၏ ရှီအာ အာလက်မ် ပညာရှင် ဖြသ်သူ မီရ်ဇာ ယေ ကွမ်မီး သည် ၊ လာအီလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူရုလ္လာဟ် «لا اله الا الله، محمد رسول الله» ပြောပြီးနောက် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ပြောခြင်းကို မွစ်သဟဘ် ဖြစ်သည်ဟု မှတ်ယူထားသည်။ (25) ရှီအာ ပညာရှင် ဖြစ်သူ စိုင်ယိဒ် မုဟမ္မဒ် ဟုစိုင်းန် ဟုစိုင်းနီ သီဟီရာနီ (အီရာန်နှစ် ၁၃၇၄ ကွယ်လွန်) သည် «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» " လာအိလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူလုလ္လာဟ် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " ဟူသော စာကြောင်းကို တစ်ခုကို တစ်ခုမှ ခွဲထုပ်လိုက်လို့ မရပေ ဟူ၍ ယုံကြည်ထားသည်။ ၎င်းသည် ဟဒီး စေ ယောင်မုဒ် ဒါးရ် ကို ထောက်ထားကိုးကားခြင်းဖြင့် လက်ခံထားသည်မှာ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) သည် ပထမဦးဆုံးအကြီမ် မိမိ၏ အွမ္မသ် လုထုကို အစ္စလာမ် လက်ခံရန် နှင့် ရှဟာဒသ် ဖတ်ရွတ်ဖို့ရန် အတွက် ဒါအ်ဝသ် ဖိတ်ခေါ်သည် ထိုနောက် အေမာမ်အလီ(အစ) လိုက်နာ ဖို့ရန်လည်း အမိန့်ပေးခဲ့သည်။ (26)
အချို့ ရေဝါယသ်များအရ ၊ ကေယာမသ် ပြန်လည်ရှင်သန် ထမြောက်မည့် နေ့တွင် ၊ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) (27) နှင့် အေမာမ်အလီ(အစ) (28) တိုဘ၏ သရဖူ များအပေါ် «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» " လာအိလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူလုလ္လာဟ် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " ဟူသော စာကြောင်း ရေးထိုးထားပမည်။ အလားတူ ဖော်ပြချက်များကို ရှီအာ ကျမ်းကိုးများ၏ အခြား ရေဝါယသ် အချို့တွင် ဖော်ပြထားပါသည်။ (29)
ဗိစ်မိလ္လာဟိရ် ရဂ်မားနိရ် ရဟီးမ် ၊ လာအိလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူလုလ္လာဟ် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " «بسم الله الرحمن الرحیم، لا اله الا الله محمد رسول الله علی ولی الله» ဟူသော စာကြောင်း သည် ဖွာသွေမီယာ ခေတ်၏ အ၀တ်အထည်များပေါ်တွင် ရေးထားသော စာေကြာင်းများ အနက်မှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ (30)
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားလုံးများဖြင့် အကြွေစေ့ ထုတ်ခြင်း
.jpg)
ရှီအာ အုပ်ချုပ်မှုများ အနက်မှ အချို့ အုပ်ချုပ်မှု များဖြစ်သည့် (32) အိစ်မာအီလီ (33) နှင့် ဖွာသွမီယာ (34) အုပ်ချုပ်မှု ခေတ်ကာလ၌ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားလုံးများဖြင့် အကြွေစေ့ ထုတ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့ အနက်မှ အချို့ အရေအတွက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်း ဖြသ်သည်။
- ဘာဝန်ဒီယားန် တို့သည် သွီဗ်ရီစ်သားန်မြို့၌ ဂီဂျရီ လေးရာစု အလယ် (35)
- ဂီလားန်မြို့၌ ဒီလမီယားန် (36)
- အာလေဘူယေဟ် ၊ ဘစာစီရီး (ဟီဂျရီ ၄၅၁ ကွယ်လွန်) အုပ်ချုပ်မှု ရရှိပြီးနောက် (37)
- အူလဂျာယသူးန် ၊ အဋ္ဌမမြောက် အီလီခါနီ ဘုရင် ၊ ရှီအာသို့ကူးပြောင်းပြီးနောက် (38)
- စရ်ဘ်ဒါရားန် (ဂီဂျရီ ၇၃၆-၇၈၇ အုပ်ချုပ်ခဲ့) (39)
- အီစ်မာအီလီယား နေ အလမူသ် ( ဟီဂျရီ ၄၈၃-၆၅၄ အုပ်ချုပ်) (40)
- ဆူဖီယားန် (ဟီဂျရီ ၉၀၇-၁၂၃၅ အုပ်ချုပ်) (41)
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားလုံးများဖြင့် အကြွေစေ့ ပေါ်၌ ထွင်းခြင်းသည် ၊ ရှီအာ အုပ်ချုပ်သယများ မဟုတ်ကြသည့် အရ်ဂူးန် ၊ အီလီခါနီးတို့၏ လေူယောက်မြက် အုပ်ချုပ်သူဘုရင် (ဟီဂျရီ ၆၈၃-၆၉၀ အုပ်ချုပ်) (42) နှင့် အာက္က် ကူယူနလူများ (သီဂျကီ ၈၇၂- ၉၀၈ အုပ်ချုပ်) (43) တို့သည်လည်း ပြုလုပ်ခဲ့ကြသည်။ သမိုင်းပညာရှင်အချို့သည် ထိာငို့ ရေးထွင်းရခြင်း၏ အကြောင်းအရင်းကို အုပ်ချုပ်သူများသည် ရှီအာ ဘာသာကို ယုံကြည်လက်ခံခြင်း (44) သို့မဟုတ် ရှီအာများ၏ ထောက်ခံမှုကို ရရှိခြင်း (45) တို့ကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု ဖော်ပြထားသည်။
သမိုင်း နှင့် ဘာသာရေး အထိမ်းအမှတ် အဆောက်အအုံများ
"အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " ဟူသော စကားစုကို ရှီအာ ဗိသုကာ (47) နှင့် ဖွာသွေမီယာ ခေတ်တွင် အသုံးပြုခဲ့သည်။ (48) ဥပမာ ပေးရသော် ဟီဂျရီ ၄၇၈ ရာစု (အေဒီ ၁၀၉၄) ၌ ကာဟီရ်မြို့ရှိ အိဗ်နေကူလူးန် ဗလီ၏ မဟ်ရာဘ်တွင် «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» " လာအိလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူလုလ္လာဟ် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " ဟူသော စကားစုကို ရေးထိုးထားခဲ့သည်။ (49) ထို မဟ်ရာဘ်သည် မိုအာဇ် မုစ်သန်ဆွီရ် ဖွာသွမီ ( ဟီဂျရီ ၄၂၇-၄၈၇ အုပ်ချုပ်) ခေလာဖသ် ခေတ်တွင် အိစ်မာအီလီယဟ် ၁၈ ဆက်မြောက်မင်းမှ ၏ တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ (50)
ဇန်ဂျားန် အနီးရှိ စုလ်သွာနီယဟ် မြို့တွင် တည်ရှိသော စုလ်သွာနီယဟ် ဂွန်ဘက်ဒ် အမိုးခုံးပေါ်တွင် «علی ولی الله» "အလီ ဝလီယုလ္လာဟ်" ဟူ၍ ကမ္ပည်းထိုးထားပြီး ဟီဂျရီ ၇၁၀ နှင့် ဆက်စပ်နေသည်။ စုလ်သွာနီယဟ် ဂွန်ဘက်ဒ် အမိုးခုံးကို အဋ္ဌမမြောက် အီလိခါနီတို့၏ ဘုရင် ဖြစ်သူ အူလုဂျာယသူးန် ရှီအာ ဖြစ်ပြီးနောက် ၎င်း၏ အမိန့်ဖြင့် တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ (51) ထို့အတူ သီဗ်ရီးဇ် ရှိ ကဘူးသ် ဗလီ၏နံရံများတွင် «علی ولی الله» "အလီ ဝလီယုလ္လာဟ်" ဟူသော စကားစုကို ရေးထွင်းထားပြီး ဂျဟာန်ရှားဟ် လက်ထက်တွင် ကရာကူယူးန်လူ ၏ ဘုရင်တစ်ပါးသည် ဟီဂျရီ၈၇၀ တွင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ (52) ဟီဂျရီ ၇၇၀ နှင့် သက်ဆိုက်သာ ကာရှားန်ရှိ အေမာမ်ဇာဒါဟ် ဟဘီးဘ် ဗင်န် မူစာ ၏ မဟ်ရာဘ်သည်လည်း «لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله» " လာအိလာဟ အိလလ္လာဟ် ၊ မုဟမ္မဒ် ရစူလုလ္လာဟ် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် " ဟူစသာ စကားစု ပါရှိပေသည်။ (53) အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စာကြောင်းသည် အချို့ အေမာမ်များ၏ ဟရမ် နှင့် အေမာမ်ဇာဒါဟ် တို့၏ ဟရမ်တွင် ရေးထိုးထားသည်။ ဥပမာ အေမာမ်အလီ(အစ) ဟရမ်တော်၏ ဇရီးဟ် အပေါ် (54) အေမာမ်ရဿွာ(အစ) ၏ ဇရီးဟ် (55) နှင့် ဟဇရသ် သေ အဘ္ဘာစ်(အစ)ဟရမ် ၏ မိုနာရေဟ် (56) တို့၌ ဖြစ်သည်။
ကဗျာစာပေ၌
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားစုသည် ပါရှားန်စာပေတွင် ထင်ဟပ်စွာ လာရှိထားပေသည်။ ဂီဂျရီ အဋ္ဌမရာစု၏ ဆူဖီကဗျာဆရာ စိုင်ယိဒ် အလီ အိုမာဒုဒ်ဒီးန် နစီမီး သည် ထိုကဗျာကို ရေးသားခဲ့သည်။
စိုင်ယိဒ် အလီ အိုမာဒုဒ်ဒီးန် နစီမီး အလ္လာဟ်အရှင်မြတ်၏ နှုတ်ကပတ်တော်တွင် ပထမ စာသား၌ ပါရှိသည့် မည်သည့်ဖော်ပြချက်မဆို ဗိစ်မိလ္လာဟ် ဖြင့် အစပြုပေသည်။ သို့သော် بِیِ بسمالله ၌ လာရှိထားသည့် နုက္က်သွာ အစက်ကလးသည် အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ပင်ဖြစ်သည်။ (57)
ဟီဂျရီ ကိုးရာစု၏ ဆူဖီပညာရှင် အစီရီး လာဟီဂျီး နှုရ်ဘခ်ရှီး သည် ၊ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားစုကို ဂဇဲလ် စာသား၌ ဤသို့ ရေးစပ်ထားသည်။
အစီရီး လာဟီဂျီး အေမာမ် နှင့် လမ်းညွှန်သူသည် အလီသာလျှင် ဖြစ်ပြီး နာမကျန်းမှုများ၏ ဆေးဝါးသည်လည်း အလီသာလျှင် ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသည်ကို မရှင်းလင်းပါက ကမာလ်ဟု ခေါ်သော မြင့်မြတ်မှုသို့ ရောက်ရှိမည် မဟုတ် ပေ။ (58)
ဟီဂျရီ ဆယ်ရာစု ကဗျာဆရာ အုရ်ဖီ ရှီရာဇီး (59) ဟီဂျရီ ၁၁ ရာစု ကဗျာဆရာ မုဟမ္မဒ် ကိုလီ စလီးမ် သီဟီရာနီ (60) ကာချာရ် ခေတ်ကာလ ကဗျာဆရာ မုဟမ္မဒ် ကာဇွင်မ် အာရှုဖ်သေဟ် ရှဖိရာဇီး (61) တို့သည်လည်း အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) စာသားကို မိမိတို့၏ ကဗျာများ၌ အသုံးပြုထားသည်။
အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားစုသည် အရ်ဗီ ကဗျာများတွင် ထင်ဟပ်စွာ လာရှိထားပေသည်။ ဗနီဟာရှင်မ် မျိုးနွယ်မှ ကဗျာဆရာ ဖက်ဇွ်လ် ဗင်န် အဘ္ဘာစ် လဟဘီ သည် ၊ အွစ်မားန်၏ အမေတူ ညီအကို ဖြစ်သူ ဝလီးဒ် ဗင်န် အုက္က်ဗဟ် ဗင်န် အဘီ မိုအိုင်းသ်ွ ၏ ဗနီဟာရှင်မ် များအပေါ် ရှုတ်ချသော ကဗျာအား ပြန်ဖြေဆိုရာ၌ အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ဟူသော စကားစုကို မိမိ၏ ကဗျာတွင်အသုပြုထားသည်။ (62)
ထို့အတူ ဟီဂျရီ ခြောက်ရာစု ၏ ရှီအာ အာလင်မ် ပညာရှင် ဖြသ်သူ အိဗ်နေ ရှဟ်ရ် အာရှုးဘ် (63) နှင့် မာလီကေ အက်ရှ်သဲရ်၏ မြေးမြစ် မှ ဖြစ်ပြီး ကဗျာဆရာ တစ်ဦးလည်း ဖြစ်သည့် ဂျမာလုဒ် ဒီးန် မုဟမ္မဒ် နဂျဖီ မာလီကီ ( ဟီဂျရီ ၁၀၈၆ ပြီးနောက် ကွယ်လွန်) (64) တို့သည်လည်း အလီ ဝလီယုလ္လာဟ် (علی وَلیُّ الله ) ကို မိမိတို့၏ အရ်ဗီ ကဗျာများတွင် အသုံးပြုထားသည်။