ဟဒီးစေ ဝေလာယသ်

ဟဒီးစေဝေလာယသ် ဆိုသည်မှာ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ထံမှ လာရှိထားပြီး ရှီအာများသည် အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ အေမာမသ် အရိုက်အရာကို သက်သေပြုရာ၌ အသုံးပြုသည့် ဟဒီးစ်တော် ဖြစ်သည်။ ဤဟဒီးစ်သည် ပုံစံပေါင်းစုံဖြင့် ရှီအာ နှင့် စွန္နီ ကျမ်းကိုးများ၌ ကောက်နုတ် ဖော်ပြထားသည်။ ဥပမာ " هُوَ وَلِیُّ کُلِّ مُؤْمِنٍ بَعْدی؛ " ၎င်း(အလီ) သည် ကျွန်ုပ်၏ နောက်ပိုင်း မိုအ်မင်န် များ၏ ဦးသျှောင် ဖြစ်သည် ဟူသော စာပိုဒ်မှာ အကျော်ကြားဆုံး စာပိုဒ် ဖြစ်သည်။ ရှီအာများသည် ဤဟဒီးစ်၌ လာရှိထသည့် "၀လီ" ဟူသော ဝေါဟာရ၏ အနက်အဓိပ္ပါယ်ကို " အေမာမ် ၊ ဦးသျှောင်" ဟူ၍ မှတ်ယူကြသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့် အေမာမ်အလီ(အစ)၏ အေမာမသ် အရိုက်အရာကို သက်သေပြုကြသည်။ ၎င်းတို့ ယုံကြည်ထားကြသည်မှာ «ولیّ» ၀လီ ဟူသော ဝေါဟာရသည် အဘိဓာန်၌လည်း " အေမာမ် ၊ ဦးသျှောင်" ပင်ဖြစ်ပြီး အကြောငအရာ အမျိုးမျိူး၌ ရှီးခိုင်းန် နှစ်ဦး ၊ ဆွဟာဘဟ်များ ၊ သာဘေအီးန်များ နှင့် အဲဟ်လေစွန္နသ်တို့၏ အချို့ အိုလမာ ပညာရှင်များ ဘက်မှ ထိုသို့ အနက်အဓိပ္ပါယ်ကို သုံးနှုံန်း ထားပေသည်။ သို့သော် အဲဟ်လေစွန္နသ် တို့သည် «ولیّ» ၀လီ ဟူသော ဝေါဟာရသည် သူငယ်ချင်း ၊ ခေါင်းဆောင် ဟူသော အနက်အဓိပ္ပါယ် ရှိပြီး အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ အေမာမသ် နှင့် သက်ဆိုင်မှု မရှိပေ ဟူ၍ ကြွေးကြော်ထားလေသည်။

စာပိုဒ်

ဂျအ်ဖဲရ် ဗင်န် စိုလိုင်းမားန် သည် အင်မ်ရားန် ဗင်န် ဟဆွီးန် ထံမှ ကောက်နုတ်ဖော်ပြ ထားသည်မှာ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) သည် အုပ်စာတစ်စုကို စစ်တိုက်ဖို့ရန် စေလွှတ်ခဲ့ပြီး အလီ(အစ) အား ၎င်းတြိ့၏ တပ်မှုး ခေါင်းဆောင် အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် စစ်တွင်းထွက် ပစ္စည်းများကို လက်၀ယ်ရရှိလာကာ အေမာမ်အလီ(အစ) သည် ၎င်းတို့ ကြိုက်နှစ်သက်သော ပုံစံမျိုးဖြင့် ခွဲဝေ မပေးခဲ့ပေ။ ၎င်းတို့အနက်မှ လေးယောက်သည် အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ထိုလုပ်ရပ်ကို တမန်တော်မြတ်နှင့် တွေ့ဆုံသောအခါ ပြန်ပြောပြမည် ဟူ၍ ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ထို့နောက် တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ထံရောက်ရှိသောအခါ တစ်ဦးပြီးတစ်ဦး ပြောကြသည်မှာ " အို အလ္လာဟ်၏ ရစူလ် ၊ အလီ ဒီလိုလုပ်ခဲ့သည်ကို အသင် သိပါသလား ? ထိုအခါ တမန်တော်မြတ်သည် အမြတ်ဒေါသ ထွက်လျက် " အသင်တို့ အလီထံမှ ဘာလိုချင်ပါသနည်း ? အလီ သည် ကျွန်ုပ် မှ ဖြစ်ပြီး ကျွန်ုပ်သည် အလီထံမှ ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် အလီသည် ကျွန်ုပ်ပြနောက် မိုအ်မင်န်များ၏ ဦးသျှောင် ဖြစ်သည်။ " ဟူ၍ မိန့်ဆိုခဲ့သည်။ (1)

ကွဲပြားသော ကောက်နုတ် ဖော်ပြချက်များ

ဟဒီးစေ ဝေလာယသ် သည် ရှီအာ နှင့် အဲဟ်လေစွန္နသ် တို့၏ ကျမ်းကိုးမျ၌ ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။ ဥပမာ «علی ولیّ کل مؤمن بعدی» ဟူသော ပုံစံမျိုးဖြင့် လည်းကောင်း (2)«هو ولی کل مؤمن بعدی»ဟူ၍ လည်းကောင်း (3) «انت ولی کل مؤمن بعدی» ဟူ၍လည်းကောင်း (4) أنت ولی کل مؤمن بعدی و مؤمنه ၊(5) «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی» ၊(6) «فانه ولیکم بعدی»၊ (7) «ان علیا ولیکم بعدی»၊(8) «هذا ولیکم بعدی» ၊ (9) «انک ولی المؤمنین من بعدی»၊ (10) «انت ولیی فی کل مؤمن بعدی»၊(11) «و انت خلیفتی فی کل مؤمن من بعدی» ၊ (12) «و فهو اولی الناس بکم بعدی» ၊(13) စသည်တို့ ဖြစ်သည်။

ဟဒီးစ်၏ ဆိုလိုရင်း

ရှီအာများ၏ ယုံကြည်ချက်မရ ဟဒီးစ်၏ ဆိုလိုရင်းမှာ ၊ အေမာမ်အလီ (အစ) ၏ အေမာမသ် နှင့် ဝေလာယသ် အကြောင်းအရာပင် ဖြစ်သည်။ (14) ရှီအာတို့သည် " ၀လီ" ဟူသော ဝေါဟာရ ၏ အနက်ဓိပ္ပါယ်ကို " အေမာမ် ၊ ခေါင်းဆောင် နှင့် ခလီဖာ " ဟူ၍ လက်ခံထားကြသည်။ (15) သို့သော် အဲဟ်လေစွန္နသ်တို့ အနေဖြင့် ဤဟဒီးတော်သည် အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ကိုယ်စားလှယ် အကြောင်းအရာ အပေါ် သက်သေမပြုပေ ဟူ၍ လက်ခံထားကြသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းတို့သည် " ၀လီ" ဟူသော ဝေါဟာရ ၏အနက်ဓိပ္ပါယ်ကို အဘိဓာန်၌ " သူငယ်ချင်း နှင့် အကူအညီ ပေးခြင်း" ဖြစ်သည် ဟူ၍ ကြွေးကြော်ထားသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ (16) ရှီအာများသည် မိမိတို့၏ ကြွေးကြော်ချက်ကို သက်သေပြုဖို့ရန် အတွက် " ၀လီ" ဟူသော ဝေါဟာရ ၏အနက်ဓိပ္ပါယ်ကို အဘိဓာန်၌ ခေါင်းဆောင် ၊ ဦးသျှောင် ၊ ခလီဖာ ၊ ဆွာဟီဘေ အိခ်သေယာရ် နှင့် အေမာမ် ဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ့် ခေတ်ကာလ နှင့် ၎င်းနောက်ပိုင်း၌လည်း ထိုဝေါဟာရအား ခလီဖာ နှင့် ‌ဦးသျှောင် ဟူသောအနက်အဓိပ္ပါယ်ဖြင့်သာ အသုံးပြုပေသည် ဟူ၍ ပြောဆိုထားသည်။ ၎င်းတို့သည် ထိုကဲ့သို့ပင် ပထမ ခလီဖာ (17) ဒုတိယ ခလီဖာ (18) ဆွဟာဘဟ် (19) သာဘေအီးန် (20) နှင့် အဲဟ်လေစွန္နသ်တို့၏ အချို့သော အိုလမာ ပညာရှင်များ (21) သည်လည်း ၀လီ ဟူသော ဝေါဟာရကို ခလီဖာ နှင့် ဦးသျှောင် ဟူသော အနက်အဓိပ္ပါယ်ဖြင့် သုံးနှုံန်းထားသည်ကို သက်သေအနေဖြင့် ဖော်ပြထားကြသည်။

ဟဒီးစ် မှန်ကန်ကြောင်း အထောက်အထား

အဗ္ဗဒုလ် ကာဒီရ် ဘဂ်ဒါဒီ နှင့် အိဗ်နေ ဟဂျဲရ် အက်စ်ကလာနီ တို့ ပြောထားသည်မှာ သီရ်မေဇီသည် ဟဒီးစေ ဝေလာယသ် ကို အထောက်အထား အတိအကျဖြင့် အင်မ်ရားန် ဗင်န် ဟဆွီးန် ထံမှ ကောက်နုတ် ဖော်ပြခဲ့သည်။ (22) မုသ္သကီးန် ဟင်န်ဒီ သည်လည်း ထိုဟဒီးစ်တော်အား မှန်ကန်သော ဟဒီးစ် ဟူ၍ လက်ခံထားသည်။ (23) ဟာကင်မေ နီရှာဘူရီး သည် ထိုဟဒီးစ်တော်အား မွတ်စ်လင်မ် နှင့် ဘိုခါရီ တို့သည် ဆွဟီဟိုင်း စာအုပ်၌ ဖော်ပြထားခြင်း မရှိသည့် မှန်ကန်ပြီး အထောက်အထားရှိသောဟဒီးစ်ဖြစ်သည် ဟု လက်ခံထားသည်။ (24) ထို့အတူ ရှမ်စုဒီးနေ ဇိုဟိုဘီ နှင့် နာဆွီရုလ် ဒီးနုလ် ဘာနီ တိုဘသည်လည်း ဤဟဒီးစ်ကို မှန်ကန်သော ဟဒီးစ် ဖြစ်သည်ဟု လက်ခံထားသည်။ (25)

ကျမ်းကိုးများ

ဟဒီးစေ ဝေလာယသ် သည် ဆွဟီသီရ်မေဇီ မုစ်နက်ဒ် ၊ အဟ်မဒ် ဗင်န် ဟန်ဗလ် (26) စိုယူသွီး ၏ ဂျာမေအုလ် အဟာဒီးစ် စာအုပ် (27) ကန်ဇုလ်အအ်မာလ် (28) မုစ်န‌ဒေ အဘီဒါဝူးဒ် (29) ဖဇွာအိလုလ် ဆွဟာဘဟ် (30) အလ်အာဟဒ် ဝလ် မစာနီ (31) စာနန်နုလ် နိစာအီ (32) မုစ်နက်ဒေ အဘူယအ်လီ (33) ဆွဟီးဟ် အိဗ်နေ ဟ‌ဗ္ဗားန် (34) အလ်မုအ်ဂျမုလ် ကဘီးရ် သွဘရ နီ (35) သာရီးခေ မဒီနေယေ ဒမီးရှ်က် (36) အလ်ဘေဒါယဟ် ၀လ် နိဟာယဟ် (37) အလ်အိဆွာဘဟ် (38) အလ်ဂျောင်ဟရ်ရသုလ် ဖီ နစက်ဘုလ် အိမာမ်အလီ ဝါ အာလေဟိ (39) ခဇာနသုလ် အဒဘ် ဝါ လုဘ်ဘု လိုဘာဘ် လိစာနုလ် အရဗ် (40) အ လ်ဂဒီးရ် (41) အလ်အိစ်သီအားဘ် (42) နှင့် ကရှ်ဖုလ်ဂမ္မဂ် (43) ဟူသော စာအုပ်များ၌ လာရှိထားသည်။

ဟဒီးစ်၏ အထောက်အထားကို စူးစမ်းလေ့လာခြင်း

မိုဘာရက်ဖောင်ရီ ကြွေးကြော်ထားသည်မှာ «بعدی» "ဘအ်ဒီ" ဟူသော ဝေါဟာရသည် ဟဒီးစေ ဝေလာယသ်၏ အချို့ စာပိုဒ်များ၌ မလာရှိထားပဲ ယင်းအား ရှီအာ ရေဝါယသ် ကောက်နုတ်ကိုးကသူများ ဘက်မှ အပိုထည့်လိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ မိုဘာရက်ဖောင်ရီ သည် မိမိ၏ ထိုကြွေးကြော်ချက်ကို သက်သေပြုဖို့ရန် အတွက် မုစ်နက်ဒေ အိဗ်နေ ဟန်ဗလ် ကို အထောက်အထား အဖြစ် ယူလာခဲ့သည်။ ထိုမုစ်နက်ဒ် ၌ ၊ ဤဂဒီးစ်သည် အထောက်အထား အမျိုးမျိုးဖညင့် လာရှိထားသော်လည်း ထို«بعدی» "ဘအ်ဒီ" ဟူသော အပို့ထည့်ထားသည့် ဝေါဟာရ မပါရှိပေ။ (44) အဟ်မဒ် ဗင်န် ဟန်‌ဗလ် သည် ဤဟဒီးစ်ကို မုစ်နက်ဒ် (45) နှင့် ဖဇွာအိလိ ဆွာဟာဘဟ် ၌ «بعدی» "ဘအ်ဒီ" ဟူသော အပို့ထည့်ထားသည့် ဝေါဟာရ ဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။ (46) ထို့အတူ မိုဘာရက်ဖောင်ရီ (အဘုလ်အလ္လာအ် မုဟမ္မဒ် ဗင်န် အဗ္ဗဒုရ် ရဟ်မားန် ဟီဂျရီ ၁၂၈၃ - ၁၃၅၃) ကြွေးကြော်ထားသည်မှာ ဤဟဒီးစ်ကို ဂျအ်ဖဲရ် ဗင်န် စိုလိုင်မားန် နှင့် အိဗ်နေ အိဂ်ျလဟ် တို့သာလျှင် ကောက်နုတ် ဖော်ပြထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် ရှီအာဖြစ်သည့် အတွက် ၎င်းတို့၏ ဖော်ပြထားသည့် ဟဒီးစ်ကို လက်ခံလို့မရပေ။ မိုဘာရက်ဖောင်ရီ သည် ရှီအာများကို အဲဟ်လေ ဘိဒ်အသ် ဟူ၍ လက်ခံထားသည်။ ထို့အပြင် ပြောထားသည်မှာ အကယ်၍ ဘိဒ်အသ် ပြုလုပ်သူသည် ရေဝါယသ်တစ်ခုအား ၎င်း၏ မဇ်ဟဘ် ခိုင်မာစေဖို့ရန်အတွက် ကောက်နုတ်ဖော်ပြပါက ထို ရေဝါယသ်အား လက်ခံလို မရပေ။ (47) သို့သော် အလ်ဘာနီ၏ ပြောကြားချက် အရ ၊ အဲဟ်လေစဠန္နသ်တို့၌ ဟဒီးစ်တစ်ခု ကိုလက်ခံဖို့ရန် အတွက် တစ်ခုတည်းသော စံသတ်မှတ်ချက်မှာ ထိုဟဒီးစ် အား ကိုးကားရာတွင်ကိုကားဖော်ပြသူ၏ မှန်ကန်မှု နှင့် တိကျမှုပင် ဖြစ်ပြီး ထိုကိုယကားဖော်ပြသူ၏ မဇ်ဟဘ် ဘာသတရားသည် ယင်းဟဒီးစ်အား လက်ခံခြင်း ၊ လက်မခံခြင်း၌ အကျိုးသက်ရောက်မှု မရှိပေ။ ထို့ကြောင့် ဘိုခါရီ နှင့် မွတ်စ်လင်မ် တို့သည် အဲဟ်လေစွန္နသ် မဇ်ဟဘ် နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်၌ ရှိနေသူများ ဥပမာ ခဝါရီဂ်ျ နှင့် ရှီအာ တို့ဘက်မှ ဖော်ပြထားသည့် ရေဝါယသ် များကိုလည်း ဆွဟီဟိုင်းန် စာအုပ်၌ ကိုးကားဖော်ပြပေးထားသည်။ (48) အာလ်ဘာနီ (မုဟမ္မဒ် နာဆွီရုလ် ဒီးန် ခရာဇ်နှစ် ၁၉၁၄ - ၁၉၉၉) ပြောထားသည်မှာ ဤဟဒီးစ်သည် အဲဟ်လေစွန္နသ် တို့၏ ကျမ်းကိုး၌ အခြားသော အထောက်အထား တစ်ခုဖ်ြု့ ဖော်ပြထားပြီး ထို အထောက်အထားများ အားလုံး၌ ‌ကိုးကားသူများ မှာ ရှီအာ ကိုးကားသူ မရှိပေ။ (49) စိုင်ယိဒ် အလီ မီလာနီ ပြောထားသည်မှာ ဤဟဒီးစ်သည် ဆွာဟာဘဟ် များ ၁၂ ဦး (50) ဥပမာ အေမာမ်အလီ (အစ) ၊ အေမာမ်ဟစန်(အစ) ၊ အဘူဇဲရ် ၊ အဘူစအီးဒ် ခဇရီ နှင့် ဘရာအ် ဗင်န် အာဇီဘ် တို့ ကောက်နုတ်ထားပြီး (51) ထိုကိုးကားချက်များမှ များသောအားဖြင့် အင်မ်ရားန် ဗင်န် ဟဆွီးန် ၊ အိဗ်နေ အဘ္ဘာစ် နှင့် ဘိုရီဒဟ် ဗင်န် ဟဆွီးဘ် တို့ထံ ပြန်လည် ပတ်သက်မှု ပေးကြသည်။ (52) ထို့အတူ ဂျအ်ဖဲရ် ဗင်န် စိုလိုင်းမားန် ဆွဟီးဂ် မွတ်စ်လင်မ် အား ကောက်နုတ်ကိုးကားသူ များအနက်မှ တစ်ဦးဖြစ်သည်။ (53) ဇိုဟိုဘီ သည် ၎င်းထံမှ အေမာမ် ဟူသော အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်ဖြင့် သူဖော်ပြခဲ့သည်။ (54) ထို့အတူ ယဟ်ယာ ‌ဗင်န် မိုအီးန် ထံမှ ကောက်နုတ်ထားသာ်မှာ ၎င်းအား စိက္ကဟ် မှန်ကန်သူ ဖြစ်သည်ဟု ‌လက်ခံထားသည်။ (55) အာလ်ဘာနီ သည် ဂျအ်ဖဲရ်အား ယုံကြည်စိတ်ချရသော ရေဝါယသ် ကောက်နုတ်သူများထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်ပြီး ယုံကြည်စိတ်ချရပြီး ခိုင်မာသော ရေဝါယသ်များကို ရေးသားသူ ဖြစ်ကာ အဲဟ်လေဘိုင်းသ် ကို အချစ်ထားပြီး မိမိ၏ မဇ်ဟဘ် ဘက်သို့ ဒါအ်၀သ် ဖိတ်ခေါ်ရန် မပြုလုပ်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်ဟု မှတ်ယူထားသည်။ ၎င်းပြောထားသည်မှာ အကယ်၍ ရေဝါယသ် ရေးသားသူသည် အဲဟ်လေ ဘိဒ်အသ် မှဖြသ်ပြီး အမှန်ပြောသူ ဖြစ်ကာ ၎င်း၏ မဇ်ဟဘ် ဘက်သို့ ဖိတ်ခေါ်မှု မပြုပါက ၎င်း၏ ဟဒီးစ်များကို မှန်ကန်သည် ဟု သတ်မှတ်ခြင်း နှင့် ပတ်သက်ပြီး ကျွန်ုပ်တို့ ခေါင်းဆောင်များ အကြား ကွဲပြားမှု မရှိပေ။ (56) အဲဟဟ်လေစွန္နသ် တို့၏ အိုလမာ ပညာရှင် အချို့သည် ၊ အိဗ်နေ အိဂ်ျလဟ် ကိုလည်း မှန်ကန်သော ရေဝါယသ် ရေးသားသူ ဟူ၍ လက်ခံထားပြီး ၎င်း ကောက်နုတ်သည့် ဟဒီးစ်များကို ဟဒီးစေ ဟစန်နဟ် ကောင်းမွန်သော ဟဒီးစ် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုထားကြသည်။ (57) အာလ်ဘာနီ သည် အိဂ်ျလဟ်၏ ဟဒီးစ်များကို ဂျအ်ဖဲရ် ဗင်န် စိုလိုင်မားန် ၏ ဟဒီးစ် မှန်ကန်မှု၏ သက်သေ အဖြစ် မှတ်ယူထားသည်။ (58) မိုဘာရက်ဖောင်ရီ ပြောထားသည်မှာ အိဗ်နေ သိမ်မီယဟ် ကြွေးကြော်ထားခဲ့သည်မှာ ဤရေဝါယသ်သည် တမန်တော်မြတ်အား ပတ်သက်မှု ပေးထားသည့် လိမ်ညာထားသော ဟဒီးစ် ဖြစ်ပေသည်။ (59) အဲဟ်လေစွန္နသ် ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည့် အလ်ဘာနီသည် အိဗ်နေသိမ်မီယဟ် သည် ဤဟဒီးစ်တော်အား ငြင်းဆိုခြင်းအတွက် အံ့အားသင့်မိကြောင်း ဖော်ပြခဲ့သည်။ (60)

ရေးသားထားသည့် စာအုပ်

ဟဒီးစုလ် ဝေလာယဟ် ဝါ မင်န် ရူးယေ ဂဒီးရေခွမ် မိနက်လ် ဆွဟာဘဟ် ၊ အိဗ်နေ အုက္က်ဒဟ် ကူဖီ ၊ ကွမ်း ၊ ဒလီးလေမာ ၊ ဟီဂျရီ ၁၄၂၇ ။ ဟဒီးစုလ် ဝေလာယဟ် ၊ စိုင်ယိဒ် အလီ ဟိုသိုင်းနီ မီလာနီ ၊ မရ်ကဇ် ဟက္ကာအိကုလ် အိစ်လာမီယဟ် ၊ ဟီဂျရီ ၁၄၂၁ ။