ရှေ့ဆောင် ဂျွမ်အဟ် ဖတ်သူ
ရှေ့ဆောင် ဂျွမ်အဟ် ဖတ်သူ ဆိုသည်မှာ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူ ဖြစ်သည်။ ဖကီးဟ် ဓမသ္သက် ပညာရှင်ကြီးများ၏ ဖသ်ဝါများအရ တရမျှတခြင်း ၊ ဟလာလ် ဇာဒဟ် ( တရားတော်မှ ခွင့်ပြုထားသည့် လမ်းစဉ်ဖြင့် မွေးဖွားလာခြင်း ဖြစ်သည်) ၊ အီမာန် သက်၀င်ယုံကြည်မှုရှခြင်း ၊ အရွယ်ရောက်ပြီးသူ ဖြစ်ခြင်း နှင့် အမျိုးသားဖြစ်ခြင်း စသည်တိုသည် ရှေ့ဆောင် ဂျွမ်အဟ် ဖတ်ရန် တာ၀န်ယူရသည့် ပညတ်ချက်များ အနက်မှ ဖြစ်သည်။ သမိုင်းသုတေသနအဆိုများအရ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) နှင့် အေမာမ်အလီ(အစ) တို ကိုယ်တိုင် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်၍ ဖတ်ရွတ်ပေးကြသည် သိုမဟုတ် ၎င်းအား ဦးဆောင် ဖတ်ရွတ်ပေးမည့်သူအား သတ်မှတ်ပေးလေသည်။ အစ္စလာမ့် အုပ်ချုပ်မှုများတွင် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူသည်လည်း အစိုးရဘက်မှ ခန့်အပ်သည့် အရာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ ထိုကြောင့် အုပ်စိုးရှင်များသည် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဖတ်ရွတ်ခြင်း သိုမဟုတ် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးမည့် ရှေ့ဆောင်များကို ခန့်အပ်ခြင်းပြုကြသည်။ အမဝီယားန် ၊ အဘာစီယားန် ၊ အွစ်မာန်နီယားန် နှင့် ဆွဖွဝီယားန် အုပ်ချုပ်သည့် ခေတ်ကာလ၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူကို အုပ်စိုးရှင်များက ခန့်အပ်ခဲ့သည်။. အီရာန် အစ္စလာမ္မစ်သမ္မတနိုင်ငံ၌ ခေါင်းဆောင်မှ ခန့်အပ်ထားသော အဖွဲဝင်များဖြစ်သည့် "သောကြာနေ့၏ နိုင်ငံရေးကောင်စီ" သည် မြိုကြီးများတွင် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဝတ်ပြုမှုကို စီမံခန့်ခွဲ ပေးပေသည်။
ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်
ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင် ဆိုသည်မှာ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူ ကို ခေါ်ဆိုသည်။[၁] ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဆိုသည်မှာ သောကြာနေ့ မွန်းတည့်အချိန် (ဇိုဟိုရ်)၌ အုပ်စုဖြင့် ဖတ်ရွတ်ရသည့် နှစ် ရကအသ် နမာဇ် ဖြစ်သည်။ ရှီအာ ဖီကဟ် ပညာရှင်များ၏ ဖသ်ဝါအရ ဤနမာဇ်အား ဖတ်ရွတ်ရာ၌ မအ်စူးမ်အေမာမ်များ သိုမဟုတ် ၎င်းတိုအခွင့်ပြုထားသူများ သိုမဟုတ် ၎င်းတို၏ ကိုယ်စားလှယ် များဖြင့်သာ ဖတ်ရွတ်ရမည်မှာ ဝါဂျီဘ် ဖြစ်သည်။[၂] ဖီကဟ် ပညာရှင်ကြီးများသည် အေမာမ်ဇာမာန် (အဂျ) ကွယ်ပျောက်နေစဉ် ကာလ၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဖတ်ရွတ်ခြင်းဆိုင်ရာ ဥပဒေသ နှင့်ပတ်သက်ပြီး ကွဲပြားသော အမြင်များ ရှိသည်။ ရှဟီးဒ်အောင်၀လ် ၏ အဆိုအရ များသောအားဖြင့် ၎င်းတို၏ အမြင်မှာ အေမာမ်ဂိုင်ဘသ် ကွယ်ပျောက်နေသည့် အချိန်ကာလ၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဖတ်ရွတ်ပိုင်ခွင့် ရှိပေသည်။ သိုသော် ဟီဂျရီ ငါးရာစု နှင့် ခြောက် ရာစု ရှီအာ ဖီကဟ် ပညာရှင်များ ဖြစ်ကြသော စက်လ်လာရ် ဒီးလ်မီ ၊ ဆိုင်ယိဒ် မွရ်သဇွာ နှင့် အိဗ်နေအီဒ်ရီးစ်ဟီလ္လီ တိုသည် အေမာမ်ဂိုင်ဘသ် ကွယ်ပျောက်နေသည့် အချိန်ကာလ၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဖတ်ရွတ်ပိုင်ခွင့် မရှိပေဟု သတ်မှတ်ထားသည်။[၃]
ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူ ၊ အစိုးရ ဘက်မှ ခန့်အပ်ခြင်း
ရှီအာ သမိုင်းပညာရှင် ရစူလ် ဂျအ်ဖရီယားန် ၏အဆိုအရ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူ သည် အမြဲတမ်းအစိုးရ ဘက်မှ ခန့်အပ်သည့် ရာထူး တစ်ခုဖြစ်သည်။[၄] အိစ္စလာမ့်အစပိုင်း၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်ကို တမန်တော်မြတ်(ဆွ)[၅] အေမာမ်အလီ(အစ) သိုမဟုတ် ၎င်းတိုဘက်မှ ခန့်အပ်ထားသူများက ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ် ပေးပေသည်။[၆] ထိုအတူ အမဝီယားန် ၊ အဘာစီယားန်း နှင့် အွစ်မာနီယားန် အုပ်ချုပ်စဉ်ကာလ၌ ၎င်းတိုကိုယ်တိုင် သိုမဟုတ် ၎င်းတို၏ နောက်လိုက်သူများက ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်၍ ဖတ်ရွတ်ပေးကြသည်။ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဦးဆောင် ဖတ်ပေးေသာ ခလီဖွာများသည် ဂျွမ်အဟ်နေ့ နမာဇ် ဦးဆောင်ဖတ်မည့်သူများကိုခန့်အပ်ခဲ့ပြီး အခြားမြိုများ၏ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်အား ဦးဆောင်ဖတ်ရွတ်ပေးသူများကို ရွေးချယ်ခြင်းသည် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများ နှင့် ဘုရင်များ၏ တာဝန်ဖြစ်သည်။[၇] အီရာန်၌ ဆွဖွဝီယာမင်းများ ( ဟီဂျရီ၉၀၇ -၁၁၃၅) အုပ်ချုပ်စဉ် ကာလတွင် ဘုရင်များသည် ဂျွမ်အဟ်နမာဇ် ရှေ့ဆောင်ဖတ်မည့်သူများကို ခန့်အပ်ကြသည်။[၈] ထိုခေတ်ကာလ၌ ယေဘူယျအားဖြင့် မြိုတိုင်း၌ ရှိသော မောင်လာနာများသည် ထိုခန့်အပ်သည့်အလုပ်အား တာ၀န်ယူပေသည်။ သိုသော် တစ်ခါတစ်ရံ၌ မောင်လာနာ မဟုတ်သော ပညာရှင်များ ဥပမာ မွလ္လာမိုဟ်စင်န် ဖီးဇ် ကာရှာနီး သည် ဘုရင်၏ တောင်းဆိုချက်အရ ဂျွမ်အဟ်နမာဇ် အား ရှေ့ဆောင်ဖတ်ပေးသည့် တာ၀န်ကို ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။[၉] မိုဟက္ကီက် ကရ်ကီး ၊ ရှဖိးခ် ဘဟာယီး ၊ မီးရ်ဒါမာဒ် ၊ မိုဟမ္မဒ် သက္ကီ မဂ်ျလေစီ ၊ အလ္လာမဟ် မဂ်ျလေစီ ၊ မိုဟမ္မဒ် ဘာကရ် စက်ဘ်ဇ်ဝါရီး နှင့် လိသွာဖွလ္လာဟ် အိဆ်ွဖွာဟာနီး တိုသည် ထိုခေတ်ကာလ၏ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ရှေ့ဆောင် ဖတ်ပေးသူများ ဖြစ်ကြသည်။[၁၀] ကာဂျာက် ခေတ်ကာလ(ဟီဂျရီ၁၂၁၀-၁၃၄၄) ၌ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ရှေ့ဆောင် ဖတ်ပေးသူအား ခန့်အပ်ရာ၌ မျသောအားဖြင့် မျိုးရိုးလိုက် ခန့်အပ်ကြသည်။ ထိုနောက် ခါသူးန် အာဘာဒီး ၊ မဂ်ျလေစီ မျိုရိုး တိုသည် သီဟီရာန် နှင့် အိဆ်ွဖွာဟာန် ၌ ဂျွမ်အဟ်နမာဇ် အား ရှေ့ဆောင်ဖတ်ပေးသည့် တာ၀န်ကို ထမ်းဆောင်ခဲ့ကြသည်။[၁၁]
ပညတ်ချက်များ နှင့် ဥပဒေသများ
ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်၏ ပညတ်ချက်များမှာ အေမာမ်ဂျမာအသ် ၏ ပညတ်ချက်များ အတိုင်း ဖြစ်သည်။[၁၂] ဖီကဟ် သမသ္သက် ကျမ်းကိုးများ၌ အသိဉာဏ် ရှိခြင်[၁၃]း၊ အရွယ်ရောက်ခြင်း [၁၄]၊ အီမာန်သက်၀င်ယုံကြည်မှု ရှိခြင်း ၊ [၁၅] ၊ တရားမျှတမှု ရှိခြင်း [၁၆] ၊ နှင့် ဟလာလ် လမ်းစဉ်ဖြင့် မွေးဖွားလာခြင်း [၁၇] စသည်တိုသည် အေမာမ်ဂျမာအသ် ၏ ပညတ်ချက်များ ဖြစ်သည်ဟု သတ်မှတ်ထားသည်။[၁၈] အမျိုးသားဖြစ်ခြင်း သည် ဂျွမ်အဟရှေ့ဆောင်၏ အခြားသော ပညတ်ချက်တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ထိုနောက် အမျိုးသမီး ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်သည် အမျိုးသမီးများ အတွက်ပင်ဖြစ်ပါစေ မှန်ကန်မှု မရှိပေ။ [၁၉] ဖီကဟ် ပညာရှင်များ၏ ဖသ်ဝါအရ ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်သည် အသံထွက် မှန်မှန်ကန်ကန် ဖတ် ခြင်း နှင့် နမာဇ်အချိန်များ၌ မိမိ၏ ပြောစကားများအပေါ် လိုက်နာကျင့်ဆောင် ခြင်း သည် မွစ်သဟဘ် ဖြစ်သည်။ [၂၀]
အစ္စလာမ့် သမ္မတနိုင်ငံ၌ ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်အား ခန့်အပ်ခြင်း
အေမာမ်ခိုမေနီ ၏ အဆိုအရ၊ အစ္စလာမ့်အစိုးရတွင် ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်အား ခန့်အပ်သည့် တာ၀န်သည် ၀လီယေဖကီးဟ် ၏ ခွင့်ပြုချက်နှင့် သက်ဆိုင်သည်။[၂၁] အီရန်အစ္စလာမ္မစ်သမ္မတနိုင်ငံ၌ တရားရေးအုပ်ထိန်းသူမှ ခန့်အပ်ထားသော အဖွဲဝင်များဖြစ်သည့် ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်ဖတ်သူများ အစည်းအရုံး သည် ဂျွမ်အဟ် နမာဇ် ဖတ်ရွတ်ခြင်းဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များကို တာဝန်ယူဆောင်ရွက်လျက်ရှိသည်။[၂၂] ဆိုင်ယိဒ် မိုဟမ္မဒ် သွာလီကာနီ သည် အစ္စလာမ့်တော်လှန်ရေးပြီးနောက် သီဟီရာန်မြို၏ ပထမဆုံး ဂျွမ်အဟ်ရှေ့ဆောင် ဖြစ်သည်။[၂၃] ဩဂုတ်လ ၅ ရက်၊ ၁၃၅၈ တွင် အစ္စလာမ့်သမ္မတနိုင်ငံ သီဟီရာန်၌ ပထမဆုံး ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်ကို ဦးဆောင် ဖတ်ပေးခဲ့သည်။[၂၄] သီဟီရာန်၏ ဒုတိယမြောက် ဂျွမ်အဟ်ရှေ့ဆောင် မှာ ဟိုစိုင်းန် အလီ မွန်သဇွရီး ဖြစ်ပြီး ၎င်းနောက်တွင် အီရန်အစ္စလာမ္မစ်သမ္မတ နိုင်ငံခေါင်းဆောင် ဆိုင်ယိဒ် အလီ ဟိုစိုင်နီ ခါမေနအီ အား အေမာမ်ခိုမေနီ မှ ဇန်နဝါရီ ၂၄ ရက်၊ ၁၃၅၈ တွင် သီဟီရာန်၏ ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင် အဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့သည်။[၂၅] အီရန်တွင် အမြဲတမ်း ဖတ်ရွတ်သော ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင် များနှင့်အတူ လူများကို ရာသက်ပန် ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင် မရှိသည့်အတွက် ဂျွမ်အဟ်နမာဇ်ဖတ်ရန် ယာယီဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်များ အဖြစ် ရွေးချယ်ခံရသည်။ အဟ်မဒ် ဂျန္နသ်သီ ၊ မိုဟမ္မဒ် အေမာမီ ကာရှာနီ ၊ အက္ကဘရ် ဟာရှင်မ်မီ ရက်ဖ်စန်ဂျာနီ ၊ နှင့် ဆိုင်ယိဒ် ဟစန် သွာဟိရီး ခိုရမ်အာဘာဒီ တိုသည် အာယသွလ္လာဟ် ခါမေနအီး ဦးဆောင်ဖတ်သည့် အချိန်ကာလ၌ သီဟီရာန်မြို၏ ယာယီ ဂျွမ်အဟ်ရှေ့ဆောင်များ ဖြစ်ကြသည်။[၂၆]
ရှဟီးဒ် ဖြစ်သွားသော ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်များ
အစ္စလာမ့်သမ္မတနိုင်ငံအတွင်း၊ ဂျွမ်အဟ် နမာဇ်ဖတ်နေစဉ် အတွင်း အချိုသော ဂျွမ်အဟ် ရှေ့ဆောင်များသည် အသတ်ခံခဲ့ကြရပြီး ၎င်းတိုအား ရှိဟဒါယေ မဟ်ရာဘ် ဟူ၍ လူသိများကြသည်။ ၎င်းတိုမှာ ဆိုင်ယိဒ် မိုဟမ္မဒ် အလီ ကာဇွီ သွဗာသွဗာယီး ၊ ဆိုင်ယိဒ် အစက်ဒွလ္လာဟ် မဒနီ ၊ ဆိုင်ယိဒ် အဘ်ဒွလ် ဟိုစိုင်းန် ဒက်စ်ဂိုင်းဘ် ၊ မိုဟမ္မဒ် ဆူဒူကီ နှင့် အသွာအွလ္လာဟ် အက်ရှ်ရဖီ အိဆ်ွဖွာဟာနီ တိုဖြစ်သည်။
မှတ်စုများ
- ↑ Dehkhoda, dictionary of dehkhoda, under the term Imam Jamaat.
- ↑ Shahīd al-Awwal, Al-Dhikrā al-shīʿa, vol. 4, p. 104; karaki, Jame Al-Maqasid, vol. 2, p. 379; Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 11, p. 151-193.
- ↑ Shahīd al-Awwal, Al-Dhikrā al-shīʿa, vol. 4, p. 104-106.
- ↑ Jaʿfariyān, Safavid in the field of religion, culture and politics, p. 255.
- ↑ Ṭabrisī, Majmaʿ al-bayān, vol. 10, p. 431-432.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 11, p. 154.
- ↑ Raḥmān Sitāyish, namaz jomeih, p. 702.
- ↑ Jaʿfariyān, Twelve jurisprudential treatises on Friday prayers from the Safavid period, p. 27.
- ↑ Jaʿfariyān, Safavid in the field of religion, culture and politics, p. 237.
- ↑ Raḥmān Sitāyish, namaz jomeih, p. 702.
- ↑ Raḥmān Sitāyish, namaz jomeih, p. 702.
- ↑ Imam Khomeini, Taḥrīr al-wasīla, vol. 1, p. 251.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 13, p. 323.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 11, p. 325.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 13, p. 273.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 13, p. 75.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 13, p. 324.
- ↑ Imam Khomeini, Taḥrīr al-wasīla, vol. 1, p. 251.
- ↑ Imam Khomeini, Taḥrīr al-wasīla, vol. 1, p. 251.
- ↑ Najafī, Jawāhir al-kalām, vol. 11, p. 329.
- ↑ Imām Khomeinī, Istiftāʾāt, vol. 1, p. 268.
- ↑ Raḥmān Sitāyish, namaz jomeih, p. 702.
- ↑ shirkhani, The life and selection of Ayatollah Taleghani's political thought, p. 221.
- ↑ Haeri, rūz'shumar-i shamsi, p. 305.
- ↑ Imām Khomeinī, Ṣaḥīfa-yi Imām, vol. 12, p. 116.
- ↑ https://www.khabaronline.ir
ကျမ်းကိုးမျာ
- Haeri, Ali. rūz'shumar-i . Qom: Daftar-i Aql, 1386 sh.
- Imām Khomeinī, Sayyid Rūḥ Allāh.Istiftāʾāt. Qom: Jāmiʿat al-Mudarrisīn, 1372 sh.
- Imām Khomeinī, Sayyid Rūḥ Allāh. Ṣaḥīfa-yi Imām. Tehran: Markaz-i Nashr-i Āthār-i Imām, 1389 Sh.
- Imām Khomeini, Sayyid Rūḥ Allāh. Taḥrīr al-wasīla. Tehran: Muʾassisah-yi Tanẓīm wa Nashr-i Āthār-i Imām Khomeini, 1379 Sh.
- Jaʿfariyān, Rasūl. Safavid in the field of religion, culture and politics. Qom: Pazhūhishkada-yi Ḥawza wa Dānishgāh, 1379 sh.
- Jaʿfariyān, Rasūl. Twelve jurisprudential treatises on Friday prayers from the Safavid period. Qom: Muʾassisat Anṣārīyān, 1381 sh.
- Muḥaqqiq al-Karakī, ʿAlī b. al-Ḥusayn al-. Jāmiʿ al-maqāṣid fī sharh al-qawāʿid. Qom: Muʾassisat Āl al-Bayt li-Iḥyāʾ al-Turāth, 2008.
- Najafī, Muḥammad al-Ḥasan al-. Jawāhir al-kalām fī sharḥ sharāʾiʿ al-Islām. Beirut: Dār Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī, 1404 AH.
- Raḥmān Sitāyish, Muḥammad Kāẓim Jomeih, Dānishnāma-yi Jahān Islām, Tehran: Bunyād-i Dāʾirat al-Maʿārif al-Islāmī, 1393 Sh.
- Shahīd al-Awwal, Muḥammad b. Makkī. Al-Dhikrā al-shīʿa fī aḥkām al-sharīʿa. Qom: 1419 AH.
- Ṭabrisī, Faḍl b. al-Ḥasan al-. Majmaʿ al-bayān fī tafsīr al-Qurʾān. Edited by Muḥammad Jawād Balāghī. 3rd edition. Tehran: Intishārāt-i Nāṣir Khusraw, 1372 Sh.