ရှီအဟ် မဇ်ဟဗ် ၏ အခြေခံမူများ
ရှီအဟ် မဇ်ဟဗ် ၏ အခြေခံမူများ (အာရဗီ - أصول المذهب الشيعي) များတွင် သောင်ဟီးဒ်(တစ်ပါးတည်းသောအရှင်အားခ၀တ်ကိုးကွယ်ခြင်း) နဗူ၀သ်၊ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်း၊ တရားမျှတမှုနှင့် အေမာမသ် တို့ပါဝင်သည်။ ရှီအဟ်များ အဆိုအရ ဘာသာတရား၏ အခြေခံမူများဖြစ်သည့် သောင်ဝ်ဟီးဒ် ၊ နဗူ၀သ် နှင့် ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်း) ကို ငြင်းဆိုခြင်းသည် အစ္စလာမ် သာသနာအာမည်ဆန်းခြင်းဖြစ်သည်။သို့သော် တရားမျှတမှုနှင့် အေမာမသ် ၏ အခြေခံမူနှစ်ရပ်ကို မယုံကြည်ပါက ရှီအာ မှ ထွက်ခွာသွားခြင်းဖြစ်ပေသည်အစ္စလာမ်သာသနာ မှမဟုတ်ပေ။ ဘာသာတရား၏အခြေခံမူများအောက်တွင် အေမာမသ် ကိုနေရာချထားခြင်းသည် ရှီအဟ်များကို အခြားအစ္စလာမ့်ဂိုဏ်းများနှင့် ခွဲခြားထားပြီး ဤအကြောင်းကြောင့် ၎င်းတို့ကို အေမာမီယာ ဟုခေါ်သည်။ တရားမျှတမှုနိယာမကို ယုံကြည်ခြင်းသည် မိုအ်သဇေလေဟ် များကို အီရှာအေရေဟ် နှင့် ကွဲပြားစေပြီး ရှီအဟ်များနှင့် မိုအ်သဇေလေဟ် များကို အဒ်လီယေဟ် ဟုခေါ်တွင်စေခဲ့သည်။
အရိုက်အရာ
ရှီအဟ်တို့၏ အခြေခံမူများကို နိယာမအခြေခံမူငါးပါး (သောင်ဝ်ဟီးဒ်၊ နဗူ၀သ်၊ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်း၊ အေမာမသ် နှင့် တရားမျှတမှု) ဟုခေါ်တွင်လေသည်။[၁] ယင်းတို့သည် ရှီအဟ် ဘာသာတရား၏ အခြေခံများဖြစ်သည်။[၂] ဤအခြေခံမူများအားလုံးကို ယုံကြည်ခြင်းသည် လူတစ်ဦးအား ရှီအဟ်ဖြစ်စေပြီး ၎င်းတို့အနက်မှ တစ်ခုခုကို မယုံကြည်ခြင်းသည် ရှီအဟ်ဘာသာ၀င် မဟုတ်တော့ပေ။ သို့သော် သောင်ဝ်ဟီးဒ်၊ နဗူ၀သ် နဲ့ ရှင်ပြန်ထမြောက်ခြင်း ဟူသော အခြေခံမူသုံးရပ်သည် ဘာသာတရားရဲ့ အခြေခံမူ ဖြစ်ပြီး တို့အနက်မှ တစ်ခုခုကို မယုံကြည်ခြင်းသည် အစ္စလာမ်ဘာသာ၀င် မဟုတ်တော့ပေ။[၃]
သီးသန့်အခြေခံမူ
အေမာမသ်[၄] နှင့် တရားမျှတခြင်းသည်[၅] ရှီအဟ်တို့၏ သီးသန့်အခြေခံမူ နှစ်ရပ်ဖြစ်သည်။
အေမာမ်အသ်
အေမာမသ် (အစ္စလာမ့်လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ခေါင်းဆောင်မှု့ နှင့် တမန်တော်မြတ်၏ ကိုယ်စားလှယ်ဆက်ခံသူသည် အရှင်မြတ်ကိုယ်တိုင် သတ်မှတ်ခြင်း ဖြစ်သည်။)[၆] အရှင်မြတ်ဘက်မှ တမန်တော်မြတ်(ဆွ)၏သားသမီးတစ်ဆယ့်နှစ်ဦးကိုဤရာထူးတွင်ခန့်အပ်ထားသည်။ [၇] အေမာမ်များ၏အမည်များမှာ အစဉ်လိုက်အားဖြင့် အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ အေမာမ်အလီ (အစ) ၊ အေမာမ်ဟစန်(အစ)၊ အေမာမ်ဟိုစိန်(အစ)၊ အေမာမ်စဂျာဒ်(အစ)၊ အေမာမ်ဘာကရ်(အစ)၊ အေမာမ်ဆွာဒီက်(အစ) ၊ အေမာမ်ကာဇွင်မ်(အစ)၊ အေမာမ်ရေဿွာ(အစ)၊ အေမာမ်ဂျဝါဒ်(အစ) ၊ အေမာမ်ဟာဒီ(အစ) ၊အေမာမ်အစ်ကရီ(အစ) ၊ အေမာမ်မဟ်ဒီ(အ.ဂျ)။[၈]
အေမာမသ် သည် ရှီအဟ်တို့၏ အခြေခံမူများအနက်မှ တစ်ခုဖြစ်ရသည့်အကြောင်းရင်း
မိုဟမ္မဒ် ဟိုစိန် ကာရှီဖဟ် အလ်ဂသာ ပြောထားသည်မှာ- အေမာမသ်သည် ရှီအဟ်တို့ ၏ အဓိက အုတ်မြစ်ဖြစ်သည်။ထို အရာသည်ရှီအဟ်များကိုအခြားအစ္စလာမ့်ဂိုဏ်းများနှင့်ခွဲခြားထားသည်။ [၉]ထို့ကြောင့် ၁၂ပါးအေမာမ်၏အေမာမသ်ကို ယုံကြည်လက်ခံကြသောသူများကို အေမာမ်မီယဟ် ဟုခေါ်ဝေါ်ကြသည်။[၁၀] ထို့ကြောင့် အေမာမသ်သည် ရှီအာဟ်တို့၏ အခြေခံအုတ်မြစ်များအနက် တစ်ခုအပါအ၀င်ဖြစ်သည်။[၁၁] ၎င်းကိုလက်မခံသောသူသည် ရှီအဟ် မဟုတ်ပေ။[၁၂]
အဒ်လ် ( တရားမျှတခြင်း)
ဖန်ဆင်းရှင်သည် ဖန်ဆင်းခြင်းစနစ်နှင့် ဥပဒေပြုရေးစနစ်တွင် မှန်မှန်ကန်ကန်ပြုမူပြီး ညှဉ်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်းမရှိကြောင်း ယုံကြည်သည်။ [၁၃]အခြားတစ်ဖက်တွင်၊ ရှီအဟ် နှင့် မိုအ်ဇေလဟ် များသည် အရာရာတိုင်း၏ ကောင်းခြင်း နှင့် မကောင်းခြင်းကို ဦးနှောက်ကဆုံးဖြတ်သည် ထိုဦးနှောက်ဖြင့်သိနိုင်ပေသည်။ ၎င်းတို့ ယုံကြည်ကြသည်မှာ ဖန်ဆင်းရှင်သည် တရားမျှတသသူဖြစ်၏ ညှင်းပန်းနှိပ်စက်ခြင်းသည် မကောင်းသည့်အတွက် ၎င်းသည် ယင်းအားမပြုလုပ်။ [၁၄] အီရှာအေရေဟ်များသည် အပြုအမူတစ်ခု၏တရားမျှတမှုအတွက် စံသတ်မှတ်ချက်သည် ဖန်ဆင်းရှင်၏လုပ်ဆောင်ချက်ဖြစ်သည်၊ ဖန်ဆင်းရှင်ပြုသမျှသည် လူသားတို့၏အမြင်တွင် ဖိနှိပ်ခံရလျှင်ပင် ကောင်းကျိုးနှင့်တရားမျှတသည်ဟု ယုံကြည်ကြသည်။ [၁၅]
တရားမျှတခြင်းကို သာသနာ၏အခြေခံမူအုတ်မြစ်၌ ထည့်ရသည့်အကြာင်းရင်း
ရှီအာဟ် ဒဿနိကပညာရှင် မိဆ်ွဗဟ် ယဇ်ဒီး ၏အဆိုအရ တရားမျှတမှုသည် ဓမ္မပညာတွင် ၎င်း၏အရေးပါမှုကြောင့် ရှီအဟ်နှင့် မိုအ်သဇေလေဟ် တို့၏ အခြေခံမူများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်ပေသည်။ [၁၆]ထို့အတူ မွရ်သဇွာမိုသွဟရီ ပြောထားသည်မှာ တရားမျှတခြင်းကို ရှီအာဟ်တို့၏ အခြေခံအုတ်မြစ်၌ ထည့်သွင်းထားခြင်း၏ အကြောင်းရင်းမှာ မွတ်စ်လင်မ်များအကြား လူသားလွတ်လပ်ခွင့်နှင့် အခွင့်အာဏာကို ငြင်းပယ်ခြင်းကဲ့သို့သော အတွေးအခေါ်များ ပေါ်ပေါက်လာပြီး ထိုမှ အကျပ်ကိုင် အတင်းအဓမ္မခံထားရသော မွတ်စ်လင်မ်များအကြား လူသားလွတ်လပ်ခွင့်နှင့် အခွင့်အာဏာကို ငြင်းပယ်ခြင်းကဲ့သို့သော အတွေးအခေါ်များ ပေါ်ပေါက်လာခြင်းကို ခိုင်းစေခြင်းခံရသော လူသားအား ပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းသည် ဖန်ဆင်းရှင်၏ တရားမျှတမှုနှင့် မကိုက်ညီကြောင်း သုံးသပ်ခဲ့သည်။ [၁၇]ရှီအဟ် နှင့် မိုပ်သဇေလေဟ် တို့သည်လူသားများ အတင်းအဓမ္မခံထားရသည်ကို ဖန်ဆင်းရှင်၏ တရားမျှတမှုနှင့် မကိုက်ညီဘူးဟု သိထားကြသည်။ ထို့ကြောင့် ၎င်းတို့သည် အဒ်လီယေဟ် ဟူ၍ကျော်ကြားကြလေသည်။[၁၈]
တူညီသောအခြေခံမူအုတ်မြစ်များ
သောင်ဝ်ဟီးဒ် ဖန်ဆင်းရှင် တည်ရှိကြောင်းကို သက်၀င်ယုံကြည်ခြင်း ၊ ထိုအရှင်သည် တစ်ပါးတည်းသာရှိပြီး တုဖက်နှိုင်းယှဉ်မှု ဟူ၍မရှိခြင်း။ [၁၉]နဗူ၀သ် - ဖန်ဆင်းရှင်သည် လူတို့ကို လမ်းပြရန် တမန်တော်များအား စေလွှတ်ခဲ့သည်ဟု ယုံကြည်ခြင်း[၂၀] ပထမ တမန်တော်သည် အာဒမ်(အ,စ)[၂၁]နောက်ဆုံးတမန်တော်သည် မိုဟာမ္မဒ်(ဆွ)[၂၂] မအာဒ် - လူသားတွေဟာ သေပြီးနောက် ပြန်လည်ရှင်သန်ရမည်နှင့်ပက်သက်၍ ယုံကြည်ခြင်း၊ ၎င်းတို့လုပ်ရပ်၏ ကောင်းခြင်း၊ဆိုးခြင်းအပေါ် မူတည်၍ အကျိုးရလဒ်များ ရရှိလိမ့်မည်ဖြစ်သည်။[၂၃]
မှတ်စုများ
- ↑ نگاه کنید به: محمدی ریشهری، دانشنامه عقاید اسلامی، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۹۹.
- ↑ نگاه کنید به محمدی ریشهری، دانشنامه عقاید اسلامی، ۱۳۸۵ش، ج۸، ص۹۷.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۰؛ نگاه کنید به امام خمینی، کتاب الطهاره، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۳۷-۴۳۸.
- ↑ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۶۷؛ نگاه کنید به سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۷ق، ج۴، ص۱۰.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۱.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعه و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۱.
- ↑ نگاه کنید به لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۵۸۵.
- ↑ خزاز رازی، کفایةالاثر، ۱۴۰۱ق، ص۵۳-۵۵؛ صدوق، کمالالدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵۴-۲۵۳.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۲.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۲.
- ↑ ««عدل» و «امامت» از اصول مذهب شیعه و چرایی آن؟»، آئین رحمت.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۲.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ سبحانی، رسائل و مقالات، ۱۴۲۵ق، ج۳، ص۳۲.
- ↑ سبحانی، رسائل و مقالات، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۱۲۷.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقائد، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۱.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، صدرا، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۱۹.
- ↑ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۲۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۳۲.
- ↑ سوره احزاب، آیه۴۰.
- ↑ لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۵۹۵؛ کاشفالغطاء، اصل الشیعة و اصولها، مؤسسة الامام علی(ع)، ص۲۲۲.
ကျမ်းကိုးမျာ
- سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، به قلم شیخ حسن عاملی، قم: مؤسسة الامام الصادق، چاپ چهارم، ۱۴۱۷ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمالالدین و تمام النعمه، تصحیح: علیاکبر غفاری، تهران، اسلامیه، ۱۳۹۵ق.
- ««عدل» و «امامت» از اصول مذهب شیعه و چرایی آن؟»، آئین رحمت، مشاهده ۹ خرداد ۱۴۰۱ش.
- کاشفالغطاء، محمدحسین، اصل الشیعة و اصولها، تحقیق علاء آل جعفر، مؤسسة الامام علی(ع)، بیتا.
- لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، مقدمه زینالعابدین قربانی، تهران، نشر سایه، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ریشهری، محمد، دانشنامه عقاید اسلامی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۵ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ هفدهم، ۱۳۸۴ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، نشر صدرا.