အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်

 ထိုရေးသားမှုသည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ် နှင့်ပတ်သက်ပြီး ရေးသားထားခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုဂုဏ်ပုဒ်သည် ရှီအာများ၏ ပထမအေမာမ် အတွက်သာလျှင်ဖြစ်သည်။

အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် (အာရဗီ-اَمیرُالمؤمِنین)ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်သည် ရှီအာများ၏ ယုံကြည်ချက်အရ အေမာမ်အလီ(အစ) နှင့်သာသက်ဆိုင်မှုရှိပေသည်။ ရှီအာများသည် ဤဂုဏ်ပုဒ်ကို အခြားသောမအ်စူမ်အေမာမ်များအတွက် အသုံးမပြုပေ။ ရှီအာများ၏ ယုံကြည်ချက်အရ ဤဂုဏ်ပုဒ်သည် ပထမဦးဆုံးအကြိမ် တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)ခေတ်ကာလ၌ အေမာမ်အလီ(အစ)အတွက် အသုံးပြုခဲ့သည်။ထိုအတူ ၅ရာစု ရှီအာပညာရှင်ဖြစ်သူ ရှီးခ်မိုဖီးဒ် ပြောသည်မှာ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် ဂဒီးရ်အြဖစ်အပျက်၌ အေမာမ်အလီ(အစ)အား မိမိ၏ကိုယ်စားလှယ်တော်၊မွတ်စ်လင်မ်များ၏မောင်ဝ်လာ(ခေါင်းဆောင်) အဖြစ် မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ထိုနောက် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်ဖြင့် အေမာမ်အလီ(အစ)ကို စလာမ်မေတ္တာပိုသရန် လူတိုင်းကို မိန့်ဆိုခဲ့သည်။ ဤကိစ္စနှင့် ပတ်သက်ပြီး စလ်မဟ်(တမန်တော်မြတ်၏ဇနီး) နှင့် အနက်စ်ဗင်န်မာလီက် တိုထံမှ အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်ကို တမန်တော်မြတ်ကြီး အသက်ရှင်နေသည့် ကာလတစ်လျှောက်၌ အေမာမ်အလီ(အစ)အတွက်သာ အသုံးပြုခဲ့သည်ဟု ကောက်နုတ်ထားသည်။ သိုသော် အဲဟ်လေစွန္နသ်၏ သမိုင်းသာတေသီ အိဗ်နေခလက်ဒူးန်(ဟီဂျရီ၈၀၈၌ကွယ်လွန်)သည် ဤ ဂုဏ်ပုဒ်အား ပထမဦးဆုံးအကြိမ် အွမ္မရ်ဗင်န်ခသွာဘ် အတွက် အသုံးပြုထားသည် ဟုေကြွးကြော်ထားသည်။ ဤကြွေးကြော်ချက်သည် အဲဟ်လေစွန္နသ်တို၏ ကျမ်းကိုးများ၌လာရှိထားသည့်ရေဝါယသ်များနှင့် ဆန့်ကျင်နေသည်။ ထိုကျမ်းကိုးများ၌ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် ေအမာမ်အလီ(အစ)အား ဤဂုဏ်ပုဒ်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်အသုံးပြုထားကြောင်း လာရှိထားသည်။

အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်သည် ဒုတိယခလီဖွာ အုပ်ချုပ်သည့် ခေတ်ကာလ၌ နိုင်ငံရေးကစားလှည့်ကွက်တစ်ခုအနေဖြင့် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ပထမဦးဆုံးခလီဖွာ(အဘူဘက်ရ်မှအပ) များ၊ ဗနီအွမ္မိုင်ယဟ်ခလီဖွာများ နှင့် ဗနီအဘာစီခလီဖွာများကိုဖေါ်ညွှန်းပြသဖိုရန်အတွက်လည်း အသုံးပြုခဲ့ကြသည်။ ၇ ရာစုရှီအာပညာရှင် ဆိုင်ယိဒ်ဗင်န်သွာဝူးစ် သည် (အလ်ယကီးနု ဘ်လိအိခ်သိဆွာဆ်ွ မောင်လာနာ အလီ ဘေအိမ်ရသွလ် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်) ဟူသောစာအုပ်အား ဤဂုဏ်ပုဒ်သည် အေမာမ်အလီ(အစ) အတွက်သာလျှင်ဖြစ်ကြောင်းကို သက်သေပြဖိုရန် ရေးသားခဲ့သည်။

ဝေါဟာရအနက်အဓိပ္ပါယ်

အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဆိုသည်မှာ ခေါင်းဆောင်၊ အမိန့်ပေးသူ (တပ်မှုး) နှင့် မွတ်စ်လင်မ်များ၏ ဦးသျှောင် ဖြစ်သည်။ရှီအာများ၏ယုံကြည်ချက်အရ ဤဂုဏ်ပုဒ်သည် သီးသန့် အေမာမ်အလီ(အစ) အတွက်သာလျှင် အသုံးပြုရပေမည်။ ရေဝါယသ်များအရ ဤဂုဏ်ပုဒ်အား အခြားသောအေမာမ်အတွက် အသုံးပြုခြင်းမှမှ ရှောက်ကြဉ်ကြပေသည်။ မဖာသီးဟုလ်ဂျနာန် တွင်ဖော်ပြထားသည်များအရ အီးဒေဂဒီးးရ်နေံ၌ တစ်ဦးနှင့်တစ်ဦးတွေ့ဆုံနှုတ်ဆက်သည့်အခါ အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်၏ ဝေလာယသ်ကို မှီခိုအားထားအလေးပေးသော ဇီကီရ်ကို ပြောရန် ရှီအာများကို အကြံပြုထားသည်။

တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်အား အေမာမ်အလီ(အစ) အတွက်အသုံးပြုပုံ

تابلوی امیرالمؤمنین

ရှီအာများ၏ယုံကြည်ချက်အရ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်အား ပထမဦးဆုံး အလီ ဗင်န် အဘီသွာလီဘ်ကိုသာ ခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။ သိုသော် အေမာမ်အလီ(အစ) သည် ခေလာဖသ်အရ်ြုအရာမှ ကင်းဝေးနေသည့်အတွက်ကြောင့် ဤဂုဏ်ပုဒ်သည် ဒုတိယခလီဖွာ နှင့် တတိယခလီဖွာအတွက် အများဆုံးအသုံးဖြစ်ခဲ့သည်။ ရှီအာများသည် ထိုအကြောင်းအရာနှင့်ပတ်သက်ပြီး ရှီအာ နှင့် စွန္နီတို၏ ဟဒီးစ်များမှ ကောက်နုတ်ထားသည်များကို ဖော်ပြထားသည်။ အွမ္မေစလ်မဟ် ထိုအတူ အနက်စ်ဗင်န်မာလီက် ထံမှ ကောက်နုတ်ချက်အရ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် မိမိ၏ဇနီးနှစ်ယောက်နှင့်စကားေပြာသည့်အခါ အေမာမ်အလီ(အစ)အား အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်ဖြင့် ခေါ်ဝေါခဲ့သည်။ ထိုအပြင် မနာကီဘ် ဟူသောစာအုပ်၌ စွန္နီပညာရှင် အိဗ်နေမရ်ဒဝီယဟ် အိဆ်ွဖွဟာနီး ၏ကောက်နုတ်ချက်အရ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် အကြိမ်ပေါင်းများစွာ အေမာမ်အလီ(အစ)အား အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ္ဏ်ပုဒ်ဖြင့် ခေါ်ဝေါ်အသုံးပြုခဲ့သည်။ ဤကောက်နုတ်ချက်၏ရေဝါယသ်တစ်ခု၌လာရှိထားသည်မှာ ဂျီဘ်ရာအီလ်သည် တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ) ရှေ့မှောက်၌ အေမာမ်အလီ(အစ)အား အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟုခေါ်ခဲ့သည်။ ရှီအာရေဝါယသ်၌ဤသိုလာရှိထားသည်မှာ ဂဒီးရ်အဖြစ်အပျက်၌ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် အေမာမ်အလီ(အစ)အား မိမိ၏ကိုယ်စားလှယ်၊မွတ်စ်လင်မ်များ၏မောင်ဝ်လာဦးသျှောင်ြဖစ်သည်ဟု မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ထိုနောက် အေမာမ်အလီ(အစ)အားအမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်ဖြင့် စလာမ်ပိုသရန် မိန့်ဆိုခဲ့သည်။ ထိုကြောင့် မွတ်စင်မ်များသည် တမန်တော်မြတ်ကြီး၏ မိန့်ဆိုချက်အရ အလီ(အစ)၏ တဲနန်းထဲသို အုပ်စုလိုက် အုပ်စုလိုက်၀င်လာကြပြီး တမန်တော်မြတ်ကြီးမိန့်ဆိုခဲ့သည့်အတိုင်း ၎င်းအားစလာမ်ပိုသခဲ့ကြသည်။ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)၏အခြားရေဝါယသ်အရ အဘူက်ရ်၊အွမ္မရ်၊သွလ်ဟေ နှင့် ဇိုဘိုင်းရ် စသဖြင့် ၇ယောက် အား ထိုသိုပုံစံမျိုးဖြင့် စလာမ်ပေးခြင်းရန် မိန့်ဆိုခဲ့ပြီး၎င်းတိုသည်လည်း တမန်တော်မြတ်ကြီး၏ မိန့်ဆိုချက်ကို နာခံခဲ့သည်။ ရှီအာများသည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်ကို အေမာမ်အလီ(အစ)အတွက် သက်သေပြုဖိုရန် အွမ္မရ်ပြောခဲ့သည့် စကားကို ထောက်ထားပြသခဲ့သည်။ ထိုအထောက်အထားအရ အွမ္မရ်သည် ဂဒီးရ်အဖြစ်အပျက်၌ အလီ(အစ)ကို မိုအ်မင်န် သက်၀င်ယုံကြည်ကြသော အမျိုးသား အမျိုးသမီးတိုင်း၏ ဦးသျှောင်အဖြစ် ခေါ်ဝေါခဲ့သည်။ အချိုသူများ၏အမြင်အရ ဤစကား၌ မိုအ်မင်န် ဟူသော ဝေါဟာကကို အသုံးပြုထားခြင်းသည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန်ဟူသော ဂုဏ်ပုဒ်ကို အေမာမ်အလီ(အစ)အတွက် ဖြစ်ကြောင်း လက်ခံလိုက်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်ဟု လာရှိထားသည်။

အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်အား ပထမဦးဆုံး အသုံးပြုပုံနှင့် ဆက်လျင်းပြီး အိဗ်နေခလဒူးန်၏ အမြင်

အဲဟ်လေစွန္နသ်၏ သမိုင်းသုတေသီဖြစ်သူ အိဗ်နေခလဒူးန်(ဟီဂျရီ၈၀၈ကွယ်ဆုံး)သည် အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်သည် ဒတိယခလီဖွာေခတ်ကာလ၌ ပေါ်ပေါက်လာပြီး ယင်းအား အွမ္မရ်ဗင်န်ခသွာဘ် အတွက် အသုံးပြုခဲ့သည် ဟု ဤသိုပြောဆိုထားသည်မှာ - ဆွာဟာဘာများသည် အဘူဘက်ရ်ကို တမန်တော်မြတ်ကြီး၏ကိုယ်စားလှယ်ဖြစ်သည်ဟု လက်ခံထားကြသည်။ ထိုသူပြီးနောက် အွမ္မရ်ဗင်န်ခသွာဘ်ကို တမန်တော်မြတ်ကြီး၏ကိုယ်စားလှယ် ၏ ကိုယ်စားလှယ် ဖြစ်သည်ဟု ခေါ်တွင်ကြသည်။ သိုသော် ဤစကားလုံးသည် လေးလံပြီး ကမောက်ကမ ဖြစ်နေသောကြောင့် အွမ္မရ်အား အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောအမည်ဖြင့် ခေါ်ကြသည်။ ထိုအခါ ဆွဟာဘာများသည် ထိုသိုခေါ်ရခြင်းကို နှစ်သက်လာကြီးပြီး ၎င်းအား ဤသိုခေါ်ရန် အတည်ပြုခဲ့ကြသည်။

အချိုအဆိုများအရ ဒုတိယခလီဖွာကိုယ်တိုင် ဤသိုအမည်ခေါ်တွင်စေရန် ပြုလုပ်ခဲ့သည်ဟု လာရှိထားသည်။ တတိယရာစု၏သမိုင်းပညာရှင် ယအ်ကူဘီး ၏အဆိုအရ ဤအဖြစ်အပျက်သည် ဟီဂျရီ ၁၈ရာစုနှင့် သက်ဆိုင်ပေသည်။ သိုသော် အဲဟ်လေစွန္နသ်၏ ကျမ်းကိုးများ၌ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် ဤဂုဏ်ပုဒ်အား အေမာမ်အလီ(အစ)ကို အသုံးပြုခေါ်ဆိုခဲ့သည် အတိအလင်း လာရှိထားသည်။

ထိုအတူ အချိုကောက်နုတ်ရေးသားသူများ၏ ပြောကြားချက်အရ အိဗ်နေခလဒူးန်သည် အဘူဘက်ရ် နှင့် အွမ္မရ်အား သာလွန်မြင့်မြတ်သည်ဟု လက်ခံထားသည့်အတွက် အဲဟ်လေစွန္နသ်၏ သမိုင်းအထောက်အထားများ နှင့် ရေဝါယသ်များကို ဖျောက်ပစ်ကာ ခလီဖွာသုံးဦး ၊အိုမိုင်ယာခလီဖွာများ နှင့် အဘာစီခလီဖွာများ၏ အနေအထားအရိုက်အရာက်ု မြှင့်တင်ဖိုရန်အတွက် အလီ(အစ)အား အိုမိုင်ယာခလီဖွာများ နှင့် အဘာစီခလီဖွာများနှင့် တန်းတူအဆင့်၌ ထားရှိရန် ကြိူပမ်းခဲ့သည် ။ အှဗ်နေခလဒူးန်၏တင်ပြချက်အရ ထိုခေတ်ကာ ၌ စစ်တပ်အားအမိန်ါပေးသူးကို အမီးရ် ဟုခေါ်ဆိုသည်။ ဆွာဟာဘာတစ်ဦးဖြစ်သူ စအက်ဒ်ဗင်န်အဘီ၀ကာစ်သည်လည်း ကာဒီစီယဟ် စစ်ပွဲ(ဟီဂျရီ၁၃ခုနှစ်) ၌ မွတ်စ်လင်မ် စစ်တပ်ကို အမိန့်ပေးသူ ဖြစ်သည့်အတွက် ၎င်းအား အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟုခေါ်ဆိုခဲ့သည်။ ထိုအတူ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)ပြီးနောက် အုပ်ချုပ်ကြသော မွတ်လင်မ်အုပ်ချုပ်မှုတွင်လည်း အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်ကို နိုင်ငံရလှည့်ကွက်အေနဖြင့် အသုံးပြုခဲ့သည်။ ထိုနောက် ပထမခလီဖွာများ(အဘူဘက်ရ်မှအပ)၊ အွမ္မိုင်ယာ နှင့် အဘာစီခလီဖွာများကို ကိုဖော်ညွှန်းဖိုရန်အတွက် ထိုဂုဏ်ပုဒ်ကို အသုံးပြုခဲ့သည်။

ရေးသားခဲ့သည့်စာအုပ်

ဆိုင်ယိဒ်ဗင်န်သွာဝူးစ်သည် ၇ရာစု၌ ရှီအာဟဒီးစ်ရေးသားသူတစ်ဦးဖြစ်ပြီး (အလ်ယကီးနုဘိအိခ်‌သိဆွာဆ်ွ မောင်လာနာ အလီ ဘိအိမ်ရသုလ်မိုအ်မေနီးန်) ဟူသောခေါင်းစဉ်ဖြင့် စာအုပ်ရေးသားထားခဲ့သည်။ ၎င်းသည် ဤစာအုပ်၌ အဲဟ်လေစွန္နသ်၏ကျမ်းကိုးမှ ဟဒီးစ်၂၂ခုကို ‌အခြေခံကာ အမီးရွလ်မိုအ်မေနီးန် ဟူသောဂုဏ်ပုဒ်ကို အေမာမ်အလီ(အစ) အတွက်သာလျှင်ဖြစ်ကြောင်း လက်ခံထားသည်။ ထိုအပြင် တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)သည် ထိုဂုဏ်ပုဒ်ကို အေမာမ်အလီ ဗင်န် အဘီသွာလီဘ်တစ်ယောက်တည်းအတွက်သာ သတ်မှတ်ထားသည်ဟု ယုံကြည်လက်ခံထားသည်။

မှတ်စုများ

• این مقاله از ویکی شیعه فارسی هب زبان میانماری ترجمه شده است.