ဟက်ကွန်နာစ်
လူ့အခွင့်အရေး သို့မဟုတ် ဗန်သာကျေးကျွန်များ၏ ဟက္က် ရပိုင်ခွင့် (အခွင့်အရေး)များ ဆိုသည်မှာ “လူ့အခွင့်အရေး” ကို ခေါ်ဆိုပြီး ထိ အခွင့်အရေးသည် အခြားလူသားများ အပေါ် တာဝန်ရှိခြင်း ကို ရည်ညွှန်းပေသည်။ လူ့အခွင့်အရေး သည် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး ၏ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ပြီး အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး ဆိုသည်မှာ အရှင်မြတ်၏ရပိုင်ခွင့် (ခွင့်အခွင့်အရေး)များ ဖြစ်ပြီး ထိုအခွင့်အရေးသည် လူသားများ၏ အပေါ်၌ တာ၀န်ရှိခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ လူ့အခွင့်အရေး သည် သီးသန့် ပစ္စည်းဥစ္စာ ငွေကြွေးဒန နှင့်သာ သက်ဆိုင်မှု ရှိသည် မဟုတ်ပေ။ သို့သော် လူသားများ၏ အသက်ဇီဝိန် နှင့် ဂုဏ်သိက္ခာ တို့နှင့်လည်း သက်ဆိုင်ပေသည်။ လူ့အခွင့်အရေးကို “သီးသန့် လူ့အခွင့်အရေး နှင့် သီးသန့်မဟုတ်သည့် လူ့အခွင့်အရေး” ဟူ၍ အပိုင်း နှစ်ပိုင်း ခွဲခြားထားသည်။ “သီးသန့် လူ့အခွင့်အရေး” ဆိုသည်မှာ ၊ လူသားတို့၏ ပစ္စည်းဥစ္စာ ငွေကြွေးဒန ၊ အသက်ဇီဝိန် တို့နှင့် သက်ဆိုင်ပြီး ” သီးသန့်မဟုတ်သည့် လူ့အခွင့်အရေး“ ဆိုသည်မှာ လူ့အခွင့်အရေး နှင့် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး အသွင်အပြင် နှစ်ခု ပါရှိသော အခွင့်အရေး ဖြစ်သည်။ ဥပမာအားဖြင့် ခိုးယူလုယက်မှု နှင့် အိမ်ထောင်ရေးဖောက်သည် ဟု တစ်စုံတစ်ဦးကို စွပ်စွဲပြောဆိုခြင်း တို့ဖြစ်သည်။
အေမာမ်စဂျာဒ်(အစ) သည် ရေစာယေဟိုကုက္က် ၌ ၊ လူသားများ လိုက်နာကျင့်သုံးရမည့် အခွင့်အရေးများ နှင့် တာဝန်ရပ်များ ငါးဆယ်ကျော်ကို ဖော်ပြထားသည်။ ဟဒီးစ်တော်များ၌ ၊ လူ့အခွင့်အရေး ချို့ဖောက်ခြင်းသည် တောင်းဆုဒိုအာများ မပြည့်ဝခြင်း၏ အကြောင်းအပင်း ဖြသ်သည်ဟု လာရှိထားသည်။ လူ့အခွင့်အရေး ချို့ဖောက်ထားသူသည် မည်မျှပင် အရှင်မြတ်၏ လမ်းတော်၌ ရှဟီးဒ် ဖြစ်သွားပါစေ ခွင့်လွှပ်ပလပ်ခြင်း ခံရမည် မဟုတ်ပေ။ သို့သော် ထို ချို့ဖောက်ခဲ့သည့် လူ့အခွင့်အရေးကို ပြန်လည်အစားေပး ရမည် ဖြစ်ပြီး အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရသူသည် ထိုချိုးဖောက်သူအား ခွင့်လွှတ်မှသာလျှင် အရှင်မြတ်သည်လည်း ခွင့်လွှတ်မည် ဖြစ်သည်။ အစ္စလာမ်၏ တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ စီရင်ထုံးများတွင် လူ့အခွင့်အရေး နှင့် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး တို့အကြား ကွဲပြားမှုများ ရှိပေသည်။ ဥပမာ ၊ လူ့အခွင့်အရေးတွင် ဥပဒေကို စီရင်ချမှတ်ရာ၌ ကျူးလွန်ခံရသည့် လူသားတို့၏ တောင်းဆိုချက် လိုပေသည်။ သို့သော် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး၌ အခြားသူများ၏ တောင်းဆိုချက်ကို မလိုအပ်ပေ။ ထို့ကြောင့် လူ့အခွင့်ရေးသည် တိကျမှု နှင့် သတိထားမှုအပေါ် အခြေခံပြီး အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး သည် လွယ်ကူလျော့ခြင်း အပေါ် အခြေခံထားပေသည်။
ဝေါဟာရ အနက်အဓိပ္ပါယ်
အစ္စလာမ် သာသနာ၌ ဟက္က် အခွင့်အရေးများအား လူ့အခွင့်အရေး နှင့် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး ဟူ၍ ပိုင်းခြားထားသည်။ (1) လူ့အခွင့်အရေး ဆိုသည်မှာ လူသားများ၏ ရပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေးများသည် အခြားလူသားများ အေပါ် တာဝန်ရှိပြီး အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ပြီး ယင်းမှာ အရှင်မြတ်၏ အခွင့်အရေးများသည် လူသားများ၏ အပေါ် တာ၀န်ရှိခြင်းကို ဆိုလိုသည်။ (2) လူ့အခွင့်အရေးများသည် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး၏ အမျိုးအစားအနက်မှ ဖြစ်သည်ဟု ယူစထားသည်။ (3) သို့သော် လူ့အခွင့်အရေး သည် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး နှင့် ဆန့်ကျင်ဘက် ဖြစ်သည်။ လူ့အခွင့်အရေး၏ ဆိုလိုရင်းမှာ လူသားများထက် လူတို့၏ အခွင့်အရေးကို ရည်ညွှန်းသည့် တစ်ခုတည်းသော အခွင့်အရေး အမျိုးအစား ဖြစ်သည်။ (4) ဟဒီးစ် နှင့် ဖိက္ကဟ် ကျမ်းကိုးများ၌ ၊ လူတို့၏ အခွင့်အရေးကို ရည်ညွှန်းရန်အတွက် ဗန်ဒါကျေးကျွန်များ၏ အခွင့်အရေး (5) ၊ လူတစ်ေယာက်၏ အခွင့်အရေး (6) ၊ လူသားများ၏ အခွင့်အရေး (7) နှင့် မွတ်စ်လင်မ်တို့၏ အခွင့်အရေး (8) ဟူ၍ အမည်များဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။
ဆိုလိုရင်းများ
အချို့ ဖိက္ကဟ် ပညာရှင်များသည် ၊ လူ့အခွင့်အရေးကို အမျိုးအစား နှစ်မျိုးရှိသည်ဟု လက်ခံထားကြသည်။ ၎င်းတို့မှာ “သီးသန့် လူ့အခွင့်အရေး နှင့် သီးသန့် မဟုတ်သည့် လူ့အခွင့်အရေး” တို့ဖြစ်သည်။ “သီးသန့် လူ့အခွင့်အရေး” ဆိုသည်မှာ ၊ လူသားတို့၏ ပစ္စည်းဥစ္စာ ငွေကြွေးဒန ၊ အသက်ဇီဝိန် တို့နှင့် ပတ်သက်ပြီး လိုက်နာရမည် ဖြစ်ပြီး “သီးသန့်မဟုတ်သည့် လူ့အခွင့်အရေး” ဆိုသည်မှာ လူ့အခွင့်အရေး နှင့် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး အသွင်အပြင်နှစ်ခု ပါရှိသော အခွင့်အရေးဖြစ်သည်။ ဥပမာ ခိုးယူမှု(9) ၊ လူ့ကျင့်ဝတ်များအား လိုက်နာမှု(10) နှင့် အိမ်ထောင်ရေးဖောက်သည် ဟု တစ်စုံတစ်ဦးကို စွပ်စွဲပြောဆိုခြင်း (11) တို့ဖြစ်သည်။
ဟက္က်ုန်နာစ် လူ့အခွင့်အရေး သည် သီးသန့် ပစ္စည်းဥစ္စာ ငွေကြွေးဒန နှင့်သာ သက်ဆိုင်မှု ရှိသည် မဟုတ်ပေ။ (12) ထို့ကြောင့် အတင်းပြောခြင်း(13) ၊ စွတ်စွဲခြင်း ၊ လှည်းဖြားပြောဆိုခြင်း နှင့် လူသားများကို အရေးမပါ အရာမရောက် ဝမ်းနည်းအောင် ပြုလုပ်ခြင်း တို့ကိုလည်း လူ့အခွင့်အရေးအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ (14) ရေစာလေယေ ဟိုကုက္က်၌ အေမာမ်စဂျာဒ်(အစ) ထံမှ လာရှိထားသည့် ရေဝါယသ်တွင် ၊ အေမာမ်စဂျာဒ်(အစ) သည် လူသားများ လိုက်နာကျင့်သုံးရမည့် အခွင့်အရေးများ နှင့် တာဝန်ရပ်များ ငါးဆယ်ကျော်ကို ဖော်ပြထားသည်။ (15)
အစ္စလာမ့် ဟဒီးစ်တော်များ၌ လူ့အခွင့်အရေး၏ အရေးပါမှု
ဟဒီးစ်တော်များ၌ ၊ လူ့အခွင့်အရေး ချို့ဖောက်ခြင်းသည် တောင်းဆုဒိုအာများ မပြည့်ဝခြင်း၏ အကြောင်းအရင်း ဖြစ်သည်ဟု လာရှိထားသည်။ (16) အေမာမ်ဆွာဒီက္က်(အစ) သည် မိုအ်မင်န် ယုံကြည်သူ၏ အခွင့်အရေးကို ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းလောက် မည်သည့်ကိုးကွယ်မှုကိုမျှ သာလွန်သည်ဟု မယူဆခဲ့ပေ။ (17) ဟဒီးစေ မနာဟီ၌ ၊ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ထံမှ လာရှိထားသည်မှာ ၊ တစ်ဦးတစ်ယောက်သည် လူ့အခွင့်အရေးကို ချိုးဖောက်ထားပြီး ယင်းအား ပြန်လည်အစားပေးနိုင်ပါလျက် အစားမပေးပဲ ဒီနေ့ နှင့် မနက်ဖြန်ဟု၍ ရွှေ့ဆိုင်းနေပါက ထိုသူ၏ အအ်မာလ်၌ နေ့စဉ် အရှ်ရှာရ် အပြစ်ငရဲ ကျူးလွန်သည့် ဂိုနာဟ်ကို ရေးမှတ်ထားမည် ဖြစ်သည်။ (18) အရှ်ရှာရ် အပြစ်ငရဲ ကျူးလွန်သူ ဆိုသည်မှာ မတရားသော အုပ်ချုပ်မင်း ၏ အမိန့်ဖြင့် ပြည်သူများ ပိုင်ဆိုင်သည့် ပစ္စည်းဥစ္စာများ၏ ဆယ်ပုံတစ်ပုံကို မတရား သိမ်းပိုက်သူ ဖြစ်သည်။ (19)
ဖိက္က် ဓမ္မသက် နှင့် ဟုကုက္က် ရပိုင်ခွင့်များ၌ လူ့အခွင့်အရေး၏ အရေးပါမှု
ဖိက္ကဟ် ကျမ်းကိုးများ၌၊ လူ့အခွင့်အရေး ကို တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ စီရင်ထုံး(ဥပဒေသ) များအပိုင်းမှ ဖြစ်သည်ဟု ပြောဆိုထားသည်။ (20) ၎င်းကို အီရာန်အစ္စလာမ္မစ်သမ္မတနိုင်ငံ၏ ဥပဒေများတွင်လည်း ထည့်သွင်း အရေးပေးထားသည်။ (21) ဥပမာအားဖြင့် ၊ အကြွေး ၊ အမှုလိုက်ခြင်း ၊ နှင့် အချို့ရာဇ၀တ်မှုများ ဖြစ်သည့် မတရား စွတ်စွဲပြောဆိုခြင်း ၊ စသည်တို့သည် လူ့အခွင့်အရေးများ ဖြစ်ကြပြီး ရာဇ၀တ်မှုကျူးလွန်သည့် အပြစ်ရှိသည်ဟု သတ်မှတ်ထားကြသည်။ (22)
အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေးနှင့် ကွဲပြားပုံ
လူ့အခွင့်အရေး နှင့် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး တို့အကြား ကွဲပြားမှုများ ရှိပေသည်။ ၎င်းတို့အနက်မှ အချို့မှာ အောက်ပါအတိုင်း ဖြစ်သည်။
- အလ္လာဟ်အရှင်မြတ်၏အခွင့်အရေးကို သက်သေပြရန်ထက် လူများ၏အခွင့်အရေးကို တရားသူကြီးရှေ့မှောက်တွင် သက်သေပြရန်မှာ ပို၍လွယ်ကူပေသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် အလ္လာဟ်အရှင်မြတ်၏ အခွင့်အရေးသည် အမျိုးသားသက်သေတစ်ဦး နှင့် အမျိုးသမီး သက်သေနှစ်ဦး၊ သို့မဟုတ် အမျိုးသား သက်သေတစ်ဦး သို့မဟုတ် အမျိုးသမီးများ၏ သက်သေခံချက် တစ်ခုတည်းဖြင့် သက်သေမပြနိုင်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ သို့သော် အချို့သော လူ့အခွင့်အရေးများကို ဤအထောက်အထားများဖြင့် သက်သေပြနိုင်သည်။ (23)
- လူ့အခွင့်အရေး၌ ၊ တရားစီရင် ဆုံးဖြတ်ရာတွင် အခွင့်အရေးပိုင်ရှင်၏ တောင်းဆိုချက်ကို လိုအပ်ပေသည်။ သို့သော် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေးသည် မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်၏ တောင်းဆိုမှု အပေါ်တွင်မျှ အခြေမခံပေ။ (24) အီရာန်နိုင်ငံ၏ ရာဇသတ်ကြီးပုဒ်မ ၁၅၉ တွင် လူ့အခွင့်အရေး ပိုင်ရှင် သို့မဟုတ် ၎င်း၏ တရားဝင်ကိုယ်စားလှယ်သည် ၎င်း၏ အခွင့်အရေးကို တောင်းဆိုသည့်အထိ ရာဇ၀တ်မှုကျူးလွန်သူကို တရားစွဲဆိုခြင်း နှင့် ပြစ်ဒဏ်ပေးခြင်းမှ ဆိုင်းငံ့ထားနိုင်ပေသည်။ (25)
- လူ့အခွင့်အရေး၌ ၊ အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေးနှင့် ဆန့်ကျင်ဘက် ၊ တရားသူကြီးသည် ပြစ်မှုကျူးလွန်သူကို ဝန်ခံခြင်းမှ တားမြစ်ခြင်း မပြုနိုင်ပေ။ (26)
- လူ့အခွင့်အရေး၏ အချို့သော ဆိုလိုချက်များသည် ၊ ခွင့်လွှတ်နိုင်သည် သို့မဟုတ် ပြောင်းလွှဲပေးနိုင်သည်။ သို့သော် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး၌ ၊ ပြစ်မှုကျူးလွန် ခံထားရသူ၏ ကျေနပ်သဘောတူညီချက်သည် အခွင့်အရေး နှင့် ရိုပိုင်ခွင့်ကို နစ်နာဆုံးရှုံးခွင့် မရှိပေ။ (27)
- လူ့အခွင့်အရေးသည် သောင်ဗဟ် အရှင်မြတ်ထံ ဝန်ချတောင်းပန်ခြင်းဖြင့် မကြေအေးသွားပေ။ သို့သော် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေး အချို့သည် သောင်ဗဟ် အရှင်မြတ်ထံ ဝန်ချတောင်းပန်ခြင်းဖြင့် ကြေအေးသွားပေသည်။ (28)
- လူ့အခွင့်အရေးသည် သည် တိကျမှု နှင့် သတိထားမှုအပေါ် အခြေခံထားသော်လည်း အရှင်မြတ့်အခွင်းအရေး သည် လွယ်ကူမှု နှင့် လျော့ချမှု အပေါ် အခြေခံထားသည်။ (29) ပြောထားသည်မှာ ၊ အချို့သော ဖကီးဟ် ပညာရှင်များသည် တရားစီရင်ရေးတွင် အရှင်မြတ့် အခွင့်အရေး နှင့် လူ့အခွင့်အရေးများ အကြား ကွဲပြားမှုများသည် ဤအကြောင်းအရာ ကြောင့်ပင် ဖြစ်သည်ဟု ယူဆထားကြသည်။ (30)
- လူ့အခွင့်အရေးသည် အရှင်မြတ်လမ်းစဉ်၌ ရှဟီးဒ် ဖြစ်သွားခြင်းဖြင့် ခွင့်လွှတ်ကြေအေးသွားမည် မဟုတ်ပေ။ သို့သော် အရှင်မြတ့်အခွင့်အရေးသည် ရှဟီးဒ် ဖြစ်ခြင်းအားဖြင့် ကြေအေးသွားပေသည်။ (31)
ထို့ကြောင့် ဖော်ပြထားသည်မှာ ၊ အေမာမ်ဟိုစိုင်းန်(အစ) သည် အာရှူရာည၌ မိမိ၏ နောက်လိုက်သားများအား မည်သူမဆို အကယ်၍ လူ့အခွင့်အရေးကို ကျူးလွန်ထားပါက မိမိ၏ အဖွဲ့ထဲမှ ထွက်ခွာသွားရန် တောင်းဆိုခဲ့သည်။ (32)
အဖြစ်အပျက် အကြောင်းအရာများ
လူ့အခွင့်အရေး၌ ၊ သောင်ဗဟ် ဝန်ချတောင်းပန်ခြင်းအပြင် ၊ ကျူးလွန်ထားသည့် အရာများကို ပြန်လည်အစားထိုး ပြုလုပ်ပေးရမည်။ သို့မဟုတ် ကျူးလွန်ခံထားရသူသည် ထိုအရာအား ခွင့်လွှတ်ပေးရမည်။ (33) အချို့ ဖိက္ကဟ် ပညာရှင်များ၏ အဆိုအရ၊ ထိုအချက်သည် အရွယ်မရောက်မီ ကျူးလွန်ထားသော အရာများလည်း အကျုံးဝင်ပေသည်။ (34)
တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ထံမှ လာရှိထားသည့် ရေဝါယသ်အရ ၊ ကေယာမသ် ပြန်လည်ရှင်သန် ထမြောက်မည့်နေ့၌ လူ့အခွင့်အရေးကို ကျူးလွန်ထားသူ၏ ကောင်းမှုကုသိုလ်များကို အခွင့်အရေး ကျူးလွန်ခံထားရသူအား ပေးမည် ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ထိုသူ၏ ကောင်းမှုကုသိုလ်များ ကုန်သွားပါက ၊ အခွင့်အရေး ကျူးလွန်ခံထားရသူ၏ အပြစ်များကို ၎င်းအား ပေးမည်ဖြစ်သည်။ ထို့နောက် ၎င်းအား အပယ်ငရဲဘုံသို့ ဝင်ရောက်စေပေမည်။ (35) လအာလီယုလ်အခ်ဘာရ် စာအုပ်၌ အေမာမ်ဆွာဒီက်(အစ) ထံမှ လာရှိထားသည့် ရေဝါသ်တစ်ခုအရ ၊ ကေယာမသ် ပြန်လည်ရှင်သန် ထမြောက်ရမည့်နေ့၌ လူးသားတို့၏ အဆိုးရွားဆုံး အချိန်မှာ ၊ ဇက္ကားသ် နှင့် ခွမ်စ် ထိုက်တန်သူများသည် လူသားတို့၏ အရှေ့၌ ပိတ်ရပ်ကာ အရှင်မြတ်သည် ထိုဇက္ကားသ် နှင့် ၎င်းတို့၏ ခွမ်စ် မပေးဆောင်ခဲ့သူများ၏ ကောင်းမှုကုသိုလ်များကို ၎င်းတို့အား ပေးအပ်မည့် အချိန်ပင် ဖြစ်သည်။ (36)
ရေးသားထားသည့် စာအုပ်များ
• နေဂါဟီးဗေ ဟက္ကုန်နာစ် စာအုပ် ၊ မုဟမ္မဒ် အက္ကဘရ် ရေးသားထားပြီး အာယသုလ္လာဟ် မကာရင်မေ ရှီရာဇီ ကြီးကြပ်ထားသည်။ စာအုပ်၏ အခန်းများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်- လူ့အခွင့်အရေး၊ လူ့အခွင့်အရေး နှင့် တားမြစ်ထားသော ၀င်ငွေ၏ အရေးပါမှု၊ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး ဥပဒေသရေးရာ ကိစ္စရပ်များ၊ လူ့အခွင့်အရေးနှင့် ကိုယ်ကျင့်တရား ၊ ဂုဏ်သိက္ခာဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာများ။ (37) • ဟက္ကုန်နာစ် ၊ အဘ္ဘာစ် ရဟီမီး မှ ပါရှန်းဘာသာဖြင့် ရေးသားခဲ့သည်။ စာအုပ်တွင် အခန်းခြောက်ခန်းပါရှိပြီး အခန်းတစ်ခန်းမှာ တရားစီရင်ရာနေ့တွင် မွတ်စလင်တစ်ဦး၏ ဂုဏ်သိက္ခာ နှင့် လူများ၏အခွင့်အရေးများ ဖြစ်သည်။ (38)