သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ်
သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် သို့မဟုတ် သဂ်ျရီးဒုလ်ကလာမ် စာအုပ်သည် ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ (ဟီဂျရီ ၄၇၂ ကွယ်လွန်) မှ အာရဗီဘာသာဖြင့် သီအိုလောဂျီ (ဓမ္မ)ပညာဆိုင်ရာ စာအုပ်တစ်အုပ် ဖြစ်ပြီး အေမာမီယဟ်များ၏ ယုံကြည်ချက်များကို ဒဿနိက အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ နည်းလမ်းဖြင့် ရှင်းပြ၍ သက်သေပြုထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ဤစာအုပ်၌ ဖော်ပြထားသော အချို့ အကြောင်းအရာများမှာ : အရှင်မြတ်၏တည်ရှိမှု နှင့် ၎င်း၏ ဂုဏ်အရည်အချင်းများကို သက်သေပြုထားခြင်း အပြင် ၊ တမန်တော်မုဟမ္မဒ် (ဆွ) ဘိအ်စသ် တမန်တော်အရိုက်အရာ ဆက်ခံခြင်း နှင့် တမန်တော်အဖြစ် ဖူးပွင့်ခြင်းသည် တစ်လောကလုံးနှင့် သက်ဆိုင်မှုရှိခြင်း၊ ကျမ်းတော်မြတ်ကုရ်အာန်သည် မိုအ်ဂျေဇဟ် အံဖွယ်မှု ဖြစ်ခြင်း၊ တမန်တော်မြတ်(ဆွ) ပြီးနောက် ခေလာဖသ် အတွက် အေမာမ်အလီ(အစ) မှလွဲ၍ အခြားမည်သူမှ ထိုရာထူးကို ဆက်ခံရန် အရည်အချင်းမရှိခြင်း၊ ၎င်းသည် အခြားသူများထက် ပိုမိုသာလွန်မှုရှိခြင်း၊ အေမာမ်(အစ) များ၏ အပြစ်ကင်းစင်မှု နှင့် ထို့အတူ ကိုယ်ခန္ဓာ (ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ) ကေယာမသ် ပြန်လည်ရှင်ထမည့်နေ့ တို့ ဖြစ်သည်။ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်သည် ရှီအာတို့၏ ယုံကြည်ချက်နယ်ပယ်တွင် တန်ဖိုးအရှိဆုံး စာအုပ်များ အနက်မှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး အတိုချုံးဆုံးသော ရှီအာ့သီအိုလောဂျီ(ဓမ္မပညာ) ဆိုင်ရာ ဘာသာရေး စာအုပ်များထဲမှ တစ်ခုလည်း ဖြစ်သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့်၊ စာအုပ်များစွာသည် ၎င်း၏ဖော်ပြချက် သို့မဟုတ် ဝေဖန်ချက်များ နှင့်ပတ်သက်ပြီး ရေးသားထားသည်။ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်၌၊ ရှီအာ နှင့် အဲဟ်လေစွန္နင် ပညာရှင်များမှ ဤအကြောင်းအရာနှင့် ပတ်သက်ပြီး အနည်းဆုံး ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုချက် ၂၃၁ ခုအား မိတ်ဆက်ပေးထားသည်။ ဥပမာ အလ္လာမဟ်ဟီလ္လီ ရေးသားထားသည့် ကရှ်ဖုလ်မိုရာဒ် စာအုပ် နှင့် အဗ္ဗ်ဒုရ်ရဟ်မာန် အိဆ်ွဖှာဟာနီ ရေးသားထားသည့် သက်စ်ဒီးဒုလ်ကဝါအိဒ် စာအုပ် တို့ဖြစ်သည်။ မုသွဟ်ဟရီ ၏ ယုံကြည်ချက်အရ၊ ခဝါဂျေဟ်နဆွီးရ်သည် ဤစာအုပ်၌ သီအိုလောဂျီ (ဓမ္မပညာ)ကို ဂျဒလ် (အခြေတင်ငြင်းခုံသည့် ပညာရပ်) မှ သက်သေသာဓကပညာရပ် သို့ ပိုမိုနီးစပ်လာအောင် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
စာရေးသူ
နဆ်ွရုလ်ဒီးန် မုဟမ္မဒ် ဗင်န် မုဟမ္မဒ် သူစီ ဖြစ်ပြီး ခဝါဂျေဟ်နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ ဟူ၍ ကျော်ကြားကာ ၊ မွန်ဂိုဟော်ခ်ကူဟန် နန်းတက်စဉ် အချိန်ကာလ၌ မွတ်စ်လင်မ် ကျော်ကြားသော ဒဿနပညာရှင် နှင့် သင်္ချာပညာရှင် တစ်ဦးဖြစ်ကာ (သူစီ၊ ဂီဂျရီ ၅၉၇ - ၆၇၂ ဘဂ်ဒါဒ်) ဟီဂျရီ ၆၆၀ တွင် နက္ခတ်တာရာ ကြည့်သည့်နေရာ ကို တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ (1) ဤအကြောင်းအရာ နှင့်ပတ်သက်ပြီး ဒဿနိကဗေဒ၊ ဓမ္မပညာနှင့် ကျင့်ဝတ်များကဲ့သို့သော ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေးဆိုင်ရာ ပညာရပ် ၊ ဂျီသြမေတြီ၊ သင်္ချာ၊ အက္ခရာသင်္ချာနှင့် ရူပဗေဒ ကဲ့သို့သော သိပ္ပံပညာရပ်များ ၊ ဖိက္ကဟ် နှင့် သဖ်စီးရ် အလင်းဖွင့်ဆိုခြင်း ကဲ့သို့သော ဘာသာရေး အသိပညာများ အပြင် သမိုင်း၊ ကဗျာ၊ ဆေးပညာ နှင့် ဂီတ စသဖြင့် ခေါင်းစဉ်အမျိုးမျိုးရှိ စာအုပ်များ၊ ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုချက်များ၊ ဘာသာပြန်ဆိုချက်များ နှင့် အခြားဆောင်းပါး ၂၀၀ နီးပါး တို့ကို ရေးသားထားသည်။ (2) ရှရ်ဟေအီရှာရာသ်၊ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် ၊ သဂ်ျရီးဒုလ်မန်သီက်၊ ဖုဆူလု နဆွီရီယဟ်၊ အောင်ဆွာဖုလ်အရှ်ရဖ်၊ ကဝါအီဒုလ်အကာအီဒ်၊ နက်ဒလ်မဟ်ဆဲလ် ဝါ အသာစုလ် အိက်သိဘာသ် စသည့်စာအုပ်များသည် ၎င်းတို့စ၏ အရေးအကြီးဆုံး စာအုပ်များ အနက်မှ ဖြစ်သည်။ (3)
အလုံးခြုံ နှင့် အကြောင်းအရာ
သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် သို့မဟုတ် အချို့စာများ၌ လာရှိထားသည့်အတိုင်းသည် သဂ်ျရီးဒုလ်အကာအီဒ် စာအုပ် (4) သို့မဟုတ် အဂါဗိုဇုရ်ဂ် သီဟီရာနီသည် အလ်ဂဒီရ် ၌ ဖော်ပြထားသည့်အတိုင်း သဂ်ျရီးဒုလ်ကလာမ် (5) စာအုပ်ကို ခဝါဂျေဟ်နဆ်ွရုဒီးနေသူစီ မှ ရေးသားထားခဲ့သည်။ (6) ကျော်ကြားသောအမြင်အရ ၊ ၎င်းသည် ဟီဂျရီ ကမရီ ၆၆၀ တွင် ထုပ်ဝေဖြစ်ခဲ့သည်။ (7) အာရဗီဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသော ဤစာအုပ်သည် အစ္စလာမ့်ဒဿန နှင့် ရှီအာဓမ္မပညာ တို့ဖြင့် ရောနှောထားသည်။ သီအိုရီဆိုင်ရာ ပြဿနာရပ်များကို ဒဿနည်းလမ်းဖြင့် ဖော်ပြထားသည်။ (8) သဂ်ျရီးဒလ်အိအ်သိကာဒ် သည် ၇ ရာစုကတည်းက စွန္နီ နှင့် ရှီအာ ဘာသာရေးဆိုင်ရာ စာအုပ်များကို ရေးသားရာ၌ စံနမူနာတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ (9) ဤစာအုပ်ကို အခန်းခြောက်ခန်းဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည် ၎င်းတို့မှာ
အလုံးခြုံ အကြောင်းအရာ : တည်ရှိမှု နှင့် မတည်ရှိမှု၊ သဘာဝ ၊ အကြောင်းတရား နှင့် အကျိုးတရား အပိုင်းသုံးပိုင်း ပါရှိသည်။
ဂျဝါဟီရ် နှင့် အအ်ရာဇ်များ - ဂျဝါဟီရ် အပိုင်းငါးပိုင်း၊ အရာဝတ္ထု (၂ပိုင်း)၊ သဘာဝလွန် ဂျဝါဟီရ် နှင့် အအ်ရာဇ်များ ပါဝင်သည်။ ဖန်ဆင်းရှင် နှင့် ၎င်း၏ ဂုဏ်အရည်အချင်းများကို သက်သေပြုခြင်း ၊ အရှင်မြတ်၏ တည်ရှိမှု ၊ ဂုဏ်အရည်အချင်း နှင့် ၎င်း၏ စွမ်းဆောင်မှုများ ဆိုင်ရာ အပိုင်းသုံးပိုင်း ပါရှိသည်။ နဗူဝသ် : တမန်တော်များ၏ ဖူးပွင့်မှု ၊ မဖြစ်မနေ ဖူးပွင့်ခြင်း၊ တမန်တော်များ၏ ဂုဏ်အရည်အချင်းများ၊ မိုအ်ဂျေဇဟ်များ ၊ ကေရာမသ်များ၊ တမန်တော်များ၏ ဖူးပွင့်ခြင်းသည် တစ်လောကလုံးဖြစ်ခြင်း ၊ တမန်တော်မုဟမ္မဒ် (ဆွ) ဖူးပွင့်ခြင်း ၊ ကျမ်းတော်မြတ်ကုရ်အာန်သည် မိုအ်ဂျေဇအ် အံဖွယ်မှု ဖြစ်ခြင်း၊ နက်စ်ခ် နှင့် တမန်တော်မုဟမ္မဒ် (ဆွ) ဖူးပွင့်ခြင်းသည် တစ်လောကလုံးဖြစ်ခြင်း သက်ဆိုင်သည့် အပိုင်း ၁၀ ခန်းပါဝင်သည်။ အေမာမသ် : အေမာမ်သည် မဖြစ်မနေ အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်ရခြင်း၊ အပြစ်ကင်းစင်ခြင်း၊ အေမာမ်များသည် ပိုမိုသာလွန်မြင့်မြတ်မှု ရှိခြင်း၊ အေမာမ်များအား အရှင်မြတ်ဘက်မှ ခန့်အပ်ရခြင်း နှင့်သက်ဆိုင်သည့် အကြောင်းအရာများ၊ အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ အေမာမသ် ၊ အေမာမ်အလီ(အစ) မှအပ အခြားမည်သူ တစ်ဦးတစ်ယောက်မှ အေမာမ်မသ် အရိုက်အရာအတွက် သင့်လျှော်မှု မရှိခြင်း၊ အေမာမ် ၁၂ ပါး၊ အေမာမ်အလီ(အစ) ၏ ဆန့်ကျင်သူများ နှင့် စစ်သည်တော်များ စသည်တို့ဖြင့် အပိုင်း ၁၂ ပိုင်း။ ထိုအပိုင်းမှ အပိုင်းသုံးပိုင်းသည် အဘူဘက္က်ရ် ၊ အွမ္မရ် နှင့် အွစ်မာန် တို့အကြောင်းဖြစ်သည်။ မအာဒ် (ရှင်သန်ထမြေက်မည့်နေ့) : အခြသော ကမ္ဘာတစ်ခုကို ဖန်ဆင်းန်ုသည့် အလားအလာရှိခြင်း၊ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရှင်သန်ထမြေက်မည့်နေ့၊ ဆုလာဘ်များ ၊ အပြစ်များ၊ အရှင်မြတ်၏ ခွင့်လွှတ်မှု၊ သောင်ဗဟ် ဝန်ချတောင်းပန်ခြင်း စသဖြင့် အပိုင်း ၁၁ ပိုင်း ပါရှိသည်။ စာအုပ်၏ ပထမအခန်းတွင် တည်ရှိမှု နှင့် မတည်ရှိမှု မကြောင်းဖြစ်သည်။ မိုဟက္ကီကေသူစီသည် ဤအပိုင်း၌ တည်ရှိမှု နှင့် မတည်ရှိမှု နှင့်ပတ်သက်ပြီး ဖွင့်ဆိုချက် နှစ်ခုကို ဖော်ပြထားသည်။ တိကျပြတ်သားစွာ ပြောထားသည်မှာ - တည်ရှိမှု နှင့် မတည်ရှိမှု ၏ အနက်အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆိုရန် မဖြစ်နိုင်ပေ။ အကယ်၍ (သီအိုလောဂျီ ပညာရှင်များ နှင် ဒဿနပညာရှင်များ ဘက်မှ) အနက်အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆိုချက် တစ်ခုခု လာရှိထားပါက ထိုဖွင့်ချက်သည် ဝေါဟာရတစ်ခုမှ အခြားဝေါဟာရတစ်ခုသို့ ပြောင်းလည်းပေးလိုက်ခြင်း သာလျှင် ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် အနက်အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆိုရာတွင် စကားလုံးတစ်လုံးကို ပိုမိုရှင်းလင်းသော စကားလုံးဖြင့် အစားထိုးသည့် သိသာထင်ရှားသော အရာများဖြစ်သည်။ တည်ရှိမှု၏ အနက်အဓိပ္ပါယ် ဖွင့်ဆိုချက်တွင် အစားထိုး အသုံးပြုနိုင်သော ၎င်းထက် ပိုမိုရှင်းလင်းသော စကားလုံး မရှိကြောင်း ထင်ရှား ပေသည်။ (10) စာအုပ်၏ နောက်ဆုံး အပိုင်းသည် မိုဟက္ကီေကသူစီမှ ဖော်ပြထားသော မကောင်းရာကိုတားမြစ်ခြင်း နှင့် ကောင်းရာကို ညွှန်ပြခြင်း၏ ပညတ်ချက်သုံးခု ဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့မှာ (၁) အမိန့်ပေးသူ၏ အကောင်းကို အမိန့်ပေးသူ မကောင်းမှုကို တားမြစ်သူ၏ အကောင်း နှင့် အဆိုးကို သိခြင်း ၊ အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိနိုင်ခြေ ရှိခြင်း နှင့် ပြသနာရှာသူ မဖြစ်ခြင်း တို့ဖြစ်သည်။ (11)
အရိုက်အရာ
သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်သည် အရေးအကြီးဆုံး ရှီအာ ဘာသာရေးစာအုပ်များထဲမှ တစ်အုပ်ဖြစ်သည်။ [12] ၎င်း၏အရွယ်မှာ အစားသေးငယ်သော်လည်း မွတ်စ်လင်မ် နှင့် ရှီအာ ပညာရှင် အများအပြားသည် ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ ၏အမြင်များကို လက်ခံခြင်း သို့မဟုတ် ငြင်းပယ်ခြင်းအပေါ် မှတ်ချက်ပေးခဲ့ကြသည်။ (13) အထင်ရှားဆုံး ရှီးယိုက် အတ္ထုပ္ပတ္တိများထဲမှ တစ်ဦးဖြစ်သော အဂါဗိုဇုရ်ဂေ သွဟ်ရာနီ သည် သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်ကို ရှီအာတို့၏ ယုံကြည်ချက်ဆိုင်ရာ တန်ဖိုးအရှိဆုံး စာအုပ်အဖြစ် မှတ်ယူထားသည်။ (14) အလီဆွဒ်ရာယီခူယီ၏ စူးစမ်းလေ့လာချက်အရ၊ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်အား မိတ်ဆက်ပေးရာ၌ ဖော်ပြထားသည်မှာ ၊ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်အတွက် ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုချက် နှင့် ဟာရှီယေဟ် ၂၃၁ ခုကို ရေးသားထားခဲ့သည်။ (15) ပညာရှင်များ၏ အဆိုအရ ဤစာအုပ်တွင် ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ သည် ဒဿနိကဗေဒ နှင့် ရှီအာ သီအိုလောဂျီ (ဓမ္မပညာ) ပေါင်းစပ်မှုဖြင့် ရှီအာ တွေးခေါ်ရှင်များကြားတွင် ဒဿနိကဗေဒ နှင့် ဓမ္မပညာ နှစ်ခုကို ပိုမိုနီးကပ်စွာ ဖော်ဆောင်နိုင်ခဲ့သည်။ (16) မုက်သဇွာမိုသွဟ်ဟရီ၏ အဆိုအရ ၊ ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ သည် သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်ကို ရေးသားခြင်းဖြင့် စကားလုံးများကို အခြေတင်ဆွေးနွေူပြေးဆိုသည့် ပညာရပ်မှ သက်သေသာဓက ဉာဏ်ပညာရပ် သို့ ပိုမိုနီးစပ်လာခဲ့သည်။ (17) မွတ်စ်လင်မ် ငီအိုလောဂျီ (ဓမ္မပညာ) ရှင်များ ဖြစ်ကြသော အရှ်အရီ နှင့် မိုအ်သဇီလီ တို့သည်၊ ဤစာအုပ်တွင် ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ ၏နည်းလမ်းကို အတုယူခဲ့ကြသည်။ (18) ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ သည် ဤစာအုပ်ကို ၊ သက်သေသာဓက ဉာဏ်ပညာရပ် ဖြင့် သက်သေပြခဲ့သော ရှုထောင့်များ နှင့် ယုံကြည်ချက်များ ပါဝင်သည့် အကောင်း ဆုံးနည်းလမ်းများထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ (19)
ဖွင့်ဆိုရှင်းလင်းခြင်း
သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်သည် ရှီအာတို့၏ အတိုချုပ်ဆုံး ဘာသာရေး စာအုပ်များထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည် (20) အစ္စလာမ့်ဂိုဏ်းခွဲအသီးသီးမှ ပညာရှင်များက ပါရှန် နှင့် အာရဗီဘာသာဖြင့် ရှင်းလင်းချက်များစွာကို ရေးသားခဲ့ကြသည်။ (21) ကရှ်ဖုလ်မိုရာဒ်ဖီရှရ်ဟု သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်သည်၊ ခဝါဂျေဟ် နဆ်ွရုလ်ဒီးနေသူစီ၏ တပည့်ဖြစ်သူ အလ္လာမဟ်ဟီလ္လီ ရေးသားထားပြီး ၊ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်၏ ပထမဆုံး ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုထားသည့် စာအုပ်ဖြစ်သည် ဟူ၍ သတ်မှတ်ထားသည်။ (22) ဖှာဇွီလ်ကူရှချီ ငည် အဲဟ်လေစွန္နသ် ပညာရှင်ဖြစ်ပြီး (23) သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်အား ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုသည့် စာအုပ်တစ်အုပ်ကို ၎င်းကိုယ်တိုင် ရေးသားထားပြီး ၊ အကယ်၍ အလ္လာမဟ်ဟီလ္လီ သည် သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် ၏ ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုထားသည့် စာအုပ်ကို မရေးသားခဲ့ပါက ၊ ထိုစာအာပ်၌ ခဝါဂျေဟ်၏ ဆိုလိုရင်းမှာ ၊ မည်သည့်အခါမျှ ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖြစ်မည် မဟုတ်ပေ ဟူ၍ ယုံကြည်ထားသည်။ (24) သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် အတွက် ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုချက်များ ရေးသားထားရာ၌ အချို့စာအုပ်များကို ပိုမိုဂရုစိုက်လာကြပြီး နောက်ဆုံး ၎င်းတို့၏ဖော်ပြချက် သို့မဟုတ် ဝေဖန်ချက်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ ထိုစာအုပ် အချို့သော ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုချက်များမှာ : ကရှ်ဖုလ်မိုရာဒ်ဖီရှရ်ဟု သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် : ဟစန် ဗင်န် ယူစုဖ်ဟီလ္လီ (ဟီဂျရီ ၇၂၆ ကွယ်လွန်) ) ရေးသားထားပြီး ၊ သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် စာအုပ်၏ ပထမဆုံး ရှင်းလင်းဖွင့်ဆိုထားသည့် စာအုပ်ဖြစ်ပြီး ၎င်းမှ အနည်းဆုံး စာအုပ် ၁၀ အုပ်ကို ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး နှစ်ခုကို ဖှာရ်စီစကားသို့ ပြန်ဆိုထားသည်။ (25) သစ်ဒီးဒုလ်ကဝါအိဒ် ဖီ ရှရ်ဟု သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် ၊ သို့မဟုတ် သက်ရှ်ယီးဒုလ်ကဝါအိဒ် ၊ သို့မဟုတ် သက်ရှ်ဒီးဒုလ် ကဝါအိဒ် သည်၊ ၊ မုဟမ္မဒ် ဗင်န် အဗ္ဗ်ဒုရ်ရဟ်မာန် အိဆ်ွဖှဟာနီ မှဖြစ်ပြီး၊ ခဝါဂျေဟ်၏ အရေးအသားများ အထူးသဖြင့် အေမာမသ် အကြောင်းအရာ နှင့် ပတ်သက်၍ ငြင်းပယ် စောဓကပြုလုပ်ထားသည့် မှတ်ချက်စကားဟောင်း တစ်ခုအဖြစ် ကျော်ကြားသည်။ (26) အလီ ဗင်န် မုဟမ္မဒ် ဂျဲရ်ဂျာနီ ၊ နဆ်ွရုလ်ဒီးနေကာရှီ၏ အနားသတ်စာများကို အသုံးပြု၍ ၊ သစ်ဒီးဒုလ် ကဝါအိဒုလ် စာအုပ် အပေါ် ဝေဖန်ချက်တစ်ခု ရေးသားခဲ့သည်။ (27) ဂျဲရ်ဂျာနီ ၏အနားသတ်စာများကို ဖတ်ပြီး အနည်းဆုံး စာအုပ် ၂၆ အုပ်ကို ၎င်း၏ဝေဖန်ချက်တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (28) ဂျဲရ်ဂျာနီ အပြင် အခြား ၉ ဦးသည် ဖော်ပြချက်ဟောင်းကို ဝေဖန်ချက်တစ်ခု ရေးသားခဲ့သည်။ (29) အလီ ဗင်န် မုဟမ္မဒ် ကူရှချီ ရေးသားထားသည့် ရှရ်ဟေ သဂ်ျရီးဒုလ် အိအ်သိကာဒ် သည်၊ ရှရ်ဟေကူရှချီ နှင့် ရှရ်ဟေဂျဒီးဒ် ဟူ၍ ကျော်ကြားပေသည်။ ထိုစာအုပ်သည်လည်း ရှရ်ဟေ သစ်ဒီးဒုလ် ကဝါအိဒ် ကဲ့သို့ ၊ အထူးသဖြင့် အေမာမသ် ၏ ဆွေးနွေးမှုတွင် ခဝါေဂျဟ် နဆွီးရ်၏ ယုံကြည်ချက်များကို ငြင်းပယ်ထားသည်။ (30) ၎င်းသည် အခြားမှတ်ချက်များထက် ပိုမို ကျော်ကြားလာပြီး ထိုစာအုပ်အပေါ် ဝေဖန်ချက်များစွာကို ရေးသားထားသည်။ (31) သွဘကာသုလ် ဂျလာလီယဟ် ဝလ် ဆွဒ်ရီယဟ် ခေါင်းစဉ်သည် ကူရှချီ၏ ဖော်ပြချက် နှင့်ပတ်သက်၍ မုလ္လာဂျလာလ် ဒဝါနီ နှင့် ဆွဒ်ရ် ဒက်ရှ်သကီ အကြား ဖလှယ်ထားသော စာအုပ် ငါးအုပ် ဖြစ်သည်။ (32) ဤလက်ရာငါးခုနှင့် ပတ်သက်၍ ရေးသားထားသော သုံးသပ်ချက် စုစုပေါင်း အရေအတွက်သည် အလုပ်ပေါင်း ၆၀ ကျော်ကို ဖော်ပြထားသည်။ (33) ရှဝါရီကုလ် အီလ်ဟာမ် ဖီ ရှရ်ဟိ သဂ်ျရီးဒုလ် ကလာမ် သည်၊ မုလ္လာဟ် ဆွဒ်ရာ ရှီရာဇီ၏ ထင်ရှားသော ကျောင်းသားဖြသ်သည့် အလီ ဗင်န် ဟိုစိုင်းန် ဖယာဇ် လာဟီဂျီ ရေးသားထားပြီး ၊ ၎င်းသည် သဂ်ျရီးဒ် တွင်ရေးထားသော အသေးစိတ် ဖော်ပြချက်ဖြစ်ပြီး ၎င်းအတွက် အနားသတ်စာ များစွာကို ရေးသားထားသည်။ (34)
လက်ရှိစာမူများ
ရရှိနိုင်သော သဂ်ျရီးဒ်၏ လက်ရှိစာမူများစွာ ရှိပါသည်။ ဟီဂျရီ ၆၆၉ တွင် တီဟီရန်ရှိ အစ္စလာမ့်အတိုင်ပင်ခံ ညီလာခံ၏ စာကြည့်တိုက်တွင် သိမ်းဆည်းထားသည့် စာမူများလည်း ပါဝင်ပါသည်။ (35) သဂ်ျရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် ၏ စာမုများကို အလ္လာမဟ်ဟီလ္လီ၏ မှတ်ချက်ဖြင့် အီရာန်နှစ် ၁၃၁၁ ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံး ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (36) ဤစာအုပ်မှ ထုတ်ဝေမှုများစွာ ရှိသည်။ ဥပမာ ဟီဂျရီ ၁၄၀၇ တွင် ကွမ်း၌ ထုတ်ဝေခဲ့သော မုဟမ္မဒ်ဂျဝါဒ် ဟုစိုင်းနီ ဂျလာလီ မှပြုပြင်ထားသောဗားရှင်းအပါအဝင် ဖြစ်သည်။ အလ္လာမဟ် ဟီလ္လီ၏ ကရှ်ဖုမိုရာဒ် သာအုပ်သည်လည်း ၁၃၅၁ ခုနှစ်တွင် ၎င်းကို အဘုလ်ဟစန် ရှေအ်ရာနီ မှ ဘာသာပြန်ပြီး ၎င်း၏ ဖော်ပြချက်ဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (37) ထို့အပြင် ဟစန်ဇာဒေဟ်အာမိုလီ မှ ပြုပြင်ထားသောဗားရှင်းကို Qom တွင် ဟီဂျရီ ၁၄၀၇တွင် ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (38) အဂါဘိုဇုရ်ဂေ သီဟီရာနီ (39) ၊ နှင့် ဟာငျီခလီဖေဟ် (40) တို့သည် ရှင်းလင်းချက်၊ မှတ်ချက်များနှင့် အနားသတ်စာ အများအပြားကို မိတ်ဆက်ခဲ့သည်။ ထို့အတူ ၊ အလီ ဆွဒ်ရာယီ ခုယီ နှင့် စိုင်ယိဒ် မဟ်မုဒ် မရ်အရှီ တို့သည်၊ စာအုပ်တစ်အုပ်၌ “ ကေသာဘ် ရှေနာစီယေသဂ်ျရီးဒုလ် အိအ်သိကာဒ်” ဟူသော ခေါင်းစဉ်ဖြင့် သဂျ်ရီးဒုလ်အိအ်သိကာဒ် ၏ လက်ရေးစာမူများနှင့် ၎င်း၏ မြောက်မြားစွာသော ရှင်းလင်းချက်များနှင့် အနားသတ်များကို ဆန်းစစ်ခြင်းဖြင့်၊ စာအုပ်များ အားလုံးကို မိတ်ဆက်ပေးခဲ့သည်။ ဤစာအုပ်ကို အာယသုလ္လာဟ် မရ်အရှီ နဂျဖီ၏ စာကြည့်တိုက်မှ ကွမ်း တွင် အီရာန်နှစ် ၁၃၈၂ ခုနှစ်၌ ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (41)