ဝက္ကဖ်

ဝက္ကဖ် (အာရဘီ - الوقف) ဆိုသည်မှာ ပစ္စည်းဥစ္စာတစ်ခုခုအား လူအများ(သို့) လူအုပ်စုတစု အသုံးပြုနိုင်ရန်အတွက် ကတိသစ္စာပြု၍ လှူဒါန်းမှု တစ်ခုဖြစ်ပေသည်။ “ဝက္ကဖ်” တွင် ထိုလှူဒါန်းပစ္စည်းကို လှူဒါန်းသူ(ဝါကိဖ်)ဖြစ်စေ ၊ လှူဒါန်းခြင်းခံရသူများ(အသုံးပြုသူများ)ဖြစ်စေ လုံးဝ ရောင်းချခွင့်နှင့် အခြားသူတစ်ဦးဦးကို ပေးကမ်းခွင့်မရှိပါ။ ကျမ်းတော်မြတ်ကုရ်အာန်တွင် ဝက္ကဖ်နှင့် ပတ်သက်ပြီး အသိအလင်း လာရှိထားပါသည် ။ ထို့အပြင် ရေဝါယသ်တော်များ၌ ၎င်းကို စဒ်ကာ-ယေ-ဂျာရီယာ (အမြဲတမ်းရှိနေမည့် လှူဒါန်းမှု) အမည်ဖြင့် လာရှိထားပြီး ထိုသို့လှူဒါန်းမှုပြုရန် တိုက်တွန်းထားပါသည်။ ဝက္ကဖ်သည် အစ္စလာမ်မတိုင်မီကတည်းမှ ရှိခဲ့ပြီး တမန်တော်မြတ်(ဆွ)လက်ထက်၌ သာဝကများအကြား အစဥ်အလာဖြစ်ခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့် တမန်တော်မြတ်(ဆွ)နှင့်အေမာမ်အလီ(အ.စ)တို့၏ ဝက္ကဖ် အဖြစ်လှူဒါန်းမှုများရှိခဲ့သည်ကို ကျမ်းကြီးများ၌ တင်ပြထားသည်ကို တွေ့မြင်ရပါသည်။ ဝက္ကဖ်သည် အစ္စလာမ့်ကတိပြုလှူဒါန်းခြင်းအမျိုးအစားများအတွင်းမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး အစ္စလာမ့် ဥပဒေသဆိုင်ရာကျမ်းများတွင် ၎င်းနှင့် ပတ်သက်၍ ပညက်ချက်များနှင့် ဥပဒေသများ ပြဌာန်း ထားလေသည်။ ဝက္ကဖ် နှစ်မျိုးရှိ၏။ ပထမတစ်မျိုးမှာ အစုအဖွဲ့တစ်ခုအတွက် လှူဒါန်းခြင်း (ဝက္ကဖ်-ဖေ-ခါးစ်) နှင့် ဒုတိယတစ်မျိုးမှာ အများအတွက်လှူဒါန်းခြင်း(ဝက္ကဖ်-ဖေ-အားမ်)တို့ ဖြစ် သည်။ ဗလီဝတ်ကျောင်းတော် ၊ ကျောင်း ၊ စာကြည့်တိုက် ၊ဆေးရုံ၊ ဆုတောင်းပြည့် ဗိမ္မာန် ဆောက်လုပ်လှူဒါန်းခြင်း အားလုံးတို့သည် ဝက္ကဖ်(လှူဒါန်းခြင်း)ဟူသည့် ခေါင်းစဥ်အောက်၌ ပါဝင်လေသည်။

ဓမ္မသတ်ဖွင့်ဆိုခြင်းနှင့်အမျိုးအစားများ

ဝက္ကဖ်ကို ဓမ္မသတ်ပညာရှင်ကြီးများက နှစ်ဦးနှစ်ဘက် ကတိခံမှုဖြစ်ပြီး ထို၌ တစ်ဘက်မှ ပစ္စည်းဥစ္စာတစ်ခုခုလှူဒါန်းမှုပြုပြီး ထိုလှူဒါန်းပစ္စည်းမှအကျိုးအမြတ်ကို အများသူတို့ အသုံးချ ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ယူဆပြောဆိုထားကြပါသည်။ ဥပမာ - မရှိဆင်းရဲသားများ အကျိုးအမြတ် ခံစားစေနိုင်ရန်အတွက် အဆောက်အဦးတစ်ခုကို ၎င်းတို့အတွက်ရည်စူးလှူဒါန်းခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိုသို့လှူဒါန်းမှု၌ ထိုအဆောက်အဦးကို အရောင်းအဝယ်ပိုင်ခွင့်မရှိစေရပါ။ ဝက္ကဖ်၌ လှူဒါန်းသည့် ပစ္စည်းသည် လှူဒါန်းသူ၏ ပိုင်ဆိုင်မှုမှ ထွက်ခွာသွားသည့်အတွက် ထိုအရာကို လှူဒါန်းသူနှင့် လှူဒါန်းမှုပြုခြင်းခံရသူအားလုံး မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်မှအခြားသူတစ်ဦးဦးကို ပေးကမ်းခွင့် နှင့် ရောင်းချပိုင်ခွင့်မရှိပါ။ ဝက္ကဖ်သည် စဒ်ကာ-ယေ-ဂျာရီယာ (အမြဲတမ်းရှိနေမည့် လှူဒါန်းမှု)ဖြစ်သည်ဟု ဟဒီးစ် တော်များ၌ ဖေါ်ပြထားလေသည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်း၏အကျိုးအမြတ်သည် အမြဲတမ်းရှိနေမည့်အတွက်ကြောင့်ဖြစ်သည်။

အများအတွက်လှူဒါန်းခြင်း(ဝက္ကဖ်-ဖေ-အားမ်)နှင့် အစုအဖွဲ့တစ်ခုအတွက်လှူဒါန်းခြင်း(ဝက္ကဖ်-ဖေ-ခါးစ်)

ဓမ္မသတ်ကျမ်းများ၌ အထက်ခေါင်းစဥ်ပါအတိုင်း ဝက္ကဖ်နှစ်မျိုး ဖေါ်ပြထားပါသည်။ အများကောင်းကျိုးအတွက်(သို့) လူအများအသုံးပြုနိုင်ရန်ရည်ရွယ်၍ အရာတစ်ခုခုအား လှူဒါန်း ခြင်းကို (ဝက္ကဖ်-ဖေ-အားမ်)ဟုခေါ်ပါသည်။ ဥပမာ စာသင်ကျောင်း ဆောက်လုပ်လှူဒါန်းခြင်း၊ ဆေးရုံဆောက်လုပ်လှူဒါန်းခြင်း၊ပစ္စည်းတစ်ခုခုကို မရှိဆင်းရဲသားများအတွက် လှူဒါန်းမှုပြုခြင်း (သို့)ပညာရှင်များအတွက် လှူဒါန်းမှုပြုခြင်း တို့ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် လူအုပ်စုအကျိုးအတွက် (သို့) လူအုပ်စုတစ်စု အသုံးပြုနိုင်ရန် ရည်ရွယ်၍ အရာတစ်ခုခုအားလှူဒါန်းခြင်းကို (ဝက္ကဖ်-ဖေ-ခါစ်)ဟုခေါ်ပါသည်။ဥပမာ မြေနေရာတစ်ခုကို တစ်ဦးတစ်ယောက်အတွက် (သို့) လူအုပ်စု တစ်စုအတွက် လှူဒါန်းမှုပြုခြင်း။

ဝက္ကဖ်၏ အရိုက်အရာနှင့် အရေးပါမှု

ဝက္ကဖ်သည် ဓမ္မသတ်အခန်းဂဏ္ဏမှဖြစ်ပြီး ထိုအကြောင်းအရာနှင့်သက်ဆိုင်သော ပညက်ချက်များနှင့် ဥပဒေသများကို ဓမ္မသတ်ကျမ်းများတွင် ရှင်းလင်းတင်ပြထားပါသည်။ သို့သော် ရေဝါယသ် (ဆင့်ပြန်မှု)ကျမ်းများတွင် ဝက္ကဖ်ကို စဒ်ကာ နှင့် ဟေဘာ တို့နှင့် အတူဖေါ်ပြထားပါသည်။ ကျမ်းတော်မြတ်ကုရ်အာန်တွင် ဝက္ကဖ်ဟူ၍ လာရှိထားခြင်းမရှိပါ ။ သို့သော်လည်း ဥပဒေသများနှင့် သက်ဆိုင်သော အာယသ်တော်များနှင့်ပတ်သက်ပြီး ရေးသားထားသောကျမ်းများတွင် ဝက္ကဖ်ကို စွက္ကနာ(ပစ္စည်းတစ်ခုခုကို သတ်မှတ်ကာလတစ်ခုအတွက်အသုံးချခြင်း)၊ စဒ်ကာ၊ ဟေဘာ တို့နှင့်တစ်တန်းတည်းဖေါ်ပြထားသလို အခမဲ့အသုံးပြုနိုင်သောပစ္စည်းများ ခေါင်းစဥ်အောက်၌ ထည့်သွင်းဖေါ်ပြထားပါသည်။ ၎င်းကို အဓိပ္ပါယ်ဖေါ်ဆောင်ပေးသော အချို့အာယသ်တော်များမှာ အင်န်ဖါးက်(စွန့်ကြဲခြင်း)နှင့် ပေးကမ်းလှူဒါန်းခြင်းဆိုင်ရာ အာယသ်တော်များပင်ဖြစ်လေသည်။

ရေဝါယသ်တော်များအရ အမြဲဆင်းသက်နေသော စဒ်ကာ (ဝက္ကဖ်) သည် မို့အ်မင်န်(လှူဒါန်းသူ)တစ်ဦး သေဆုံးပြီးနောက် ၎င်းသူအတွက် အမြဲတမ်းအကျိုးစေရှိစေမည့် အကြောင်းအရာတစ်ခုဖြစ်သည်။သို့သော် ဤရေဝါယသ်တော်များတွင် စဒ်ကာ ဟူသော စကားလုံးကို ဝက္ကဖ် နေရာတွင် အသုံးပြုထားပြီး ဝက္ကဖ် ဟူသော ဝေါဟာရကို အလွန်နည်းပါးစွာ အသုံးပြုထားသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ သို့သော်လည်း ဝက္ကဖ်ဥပဒေသများကို ဖေါ်ပြသော ရေဝါယသ်တော်များတွင်မူ ဝက္ကဖ်ဟူသော စကားလုံးကို သုံးနှုံးထားသည်ကိုလည်း တဖန်တွေ့မြင်ရပါသည်။ ဝက္ကဖ်သည် မွစ်လင်မ်တို့အကြား အရေးပါလှသော အကြောင်းအရာများအတွင်းမှ တစ်ခုဖြစ်ပြီး ၎င်းနှင့်ပတ်သက်၍ ဓမ္မသတ်ကျမ်းများအပြင် ထိုအကြောင်းအရာနှင့် အထူးပြုစုထားသောကျမ်းများနှင့် စောင်းပါးများ၊စာတမ်းများ၊ကောက်နုတ်ရေးသားမှုများ၊အစီရင်ခံစာပေများနှင့် သတင်းစောင်းပါးများတွင် တွေ့မြင်နှိင်ပါသည်။ (ဥပမာ- စယိဒ်အဟ်မဒ် စဂျ်ဂျာဒီဝက္ကဖ်နှင့် ပတ်သက်ပြီး ရေးသားထားသော မအ်ခဇ်ရှနာစီဝက္ကဖ် ၆၂၃၉ )

သမိုင်းကြောင်း

وقف‌نامه شاه سلطان حسین

ဝက္ကဖ်၏သမိုင်းကြောင်းသည် ရှည်လျှားပြီး အစ္စလာမ်မတိုင်မီကတည်းမှ ထိုကိစ္စရှိခဲ့သည် ဟုဆိုကြသည်။သို့သော် အစ္စလာမ်သာသနာထွန်းကားပြီးနောက်ပိုင်း တမန်တော်မြတ်(ဆွ)ခေတ်ကာလတွင် မွတ်လင်မ်တို့အကြား အလေ့အထတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)ကိုယ်တော်တိုင်ဝက္ကဖ်ပြု လှူဒါန်းခဲ့သည်။ မိမိပိုင်ဆိုင်မှုများမှ မြေကွက်တစ်ကွက်ကို ခရီးသွားဒုက္ခသည်များ အသုံးပြုနိုင်ရန်အတွက် အဦးဆုံး ဝက္ကဖ်ပြု လှူဒါန်းခဲ့သည်။ ထိုအတိုင်း ဂျာဘီရ်ဘင်န်အဘ်ဒူလ္လာဟ်အန်ဆွာရီမှ ဆင့်ပြန်ထားမှုတွင်တွေ့ရှိရသည်မှာ ချမ်းသာသော ဆွဟာဘာတို့အကြား ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်သူမရှိခဲ့ပါ ဟု ဖြစ်သည်။ အေမာမ်များအတွင်းမှ အေမာမ်အလီ(အ.စ)သည် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်လှူဒါန်းမှု အများဆုံးအေမာမ်ဖြစ်ပေသည်။ အိဘ်နေရှဟ်ရေအာရှူဘ် ဆင့်ပြန်ချက်အရ အေမာမ်အလီ(အ.စ)သည် ယန်ဘိုအ်မြို့တွင် စိမ့်ရေတွင်းပေါင်းတစ်ရာကို ဟာဂျီများအတွက် တူးဖေါ်ကာ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခဲ့သည် ။ထိုအတိုင်းပင် ကူဖါမြို့နှင့် မဒီနာမြို့သွားရာလမ်း၌ ရေတွင်းများတူးဖေါ်ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခဲ့သည့်အပြင် မဒီနာမြို့၊ မီကားသ်ဒေသ၊ ကာဖါမြို့နှင့် ဘဆရာမြို့များ၌ မဇ်ဂျီဒ်များ တည်ဆောက်ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထို့အပြင် နောက်ပိုင်း၌ မွစ်လင်မ်တို့၏ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်မှုများ များပြားလာပြီး ဘနီအိုမိုင်ယာလက်ထက်တွင် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ထားသော ပစ္စည်းများကို ထိန်းသိမ်းမည့် အဖွဲ့အစည်းများဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး နောက်ပိုင်းတွင် ထိုပစ္စည်းများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ရန် အစိုးရများ၏တာဝန်ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်နိုင်သောအကြောင်းအရာများ

ဝက္ကဖ်နှင့်ပတ်သက်ပြီး အချို့သော ရေးသားချက်များတွင် စီးပွားရေးနှင့် လူမှုရေးအကျိုးဆက်ခံစားခွင့်များနှင့်ပတ်သက်ပြီးလည်း ပြောဆိုရေးသားထားသည်ကို တွေ့ရှိရသည်။ သမိုင်းတလျှောက်ရှိအစီရင်ခံစာများတွင် ဝက္ကဖ်၏အချို့သောအကြောင်းအရာများနှင့် အကျိုးခံစားခွင့်များကို အောက်ပါအတိုင်းရေးသားထားကြသည်။ ၎င်းတို့မှာ - မဇ်ဂျိဒ်တည်ဆောက်ခြင်း၊ကျောင်းများ၊ စာကြည့်တိုက်များ ၊ဆေးရုံများ ၊ရေလှောင်ဆည်များ၊ရေလာမြောင်းများတည်ဆောက်ခြင်း အပြင် မရှိဆင်းရဲသားများ၊ မိဘမဲ့ကလေးများ ၊ ကိုယ်လက်အင်္ဂါမစုံလင်သူများနှင့် အကျဥ်းထောင်သားကို စောင့်ရှောက် ကူညီခြင်းဖြစ်သလို သာသနာ့ပညာရှင်များ၏ဘဝလုံခြုံအဆင်ပြေရေးအတွက် ပေးကမ်းလှူဒါန်းခြင်းများလည်းပါဝင်သည်။ အချို့ကလည်းပြောထားသည်မှာ ဝက္ကဖ်သည် လူမှု့ဖူလုံးရေးကိစ္စရပ်များ၊ ကျန်းမာရေးနှင့်ကုသရေးတို့အပြင် ပညာရေးဖွံ့ဖြိုးမှုလုပ်ငန်းများတွင်လည်း အကျုံးဝင်သည်ဟု ဖြစ်သည်။ အချို့သူများကလည်း သမိုင်းသက်သေများအရ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်နိုင်သော အကြောင်းအရာများကို (၄) ပိုင်းခွဲထားသည်။ ၎င်းတို့မှာ-

• ယဥ်ကျေးမှုပိုင်းဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ - ဥပမာ -စာသင်ကျောင်းများ ၊ စာကြည့်တိုက်များ တည်ထောင်ခြင်း။
• ကျန်းမာရေးနှင့်ဆိုင်သော ကိစ္စရပ်များ- ဥပမာ- ဆေးရုံများ၊ စိတ်ကျန်းမာရေးဆေးရုံများနှင့် အများသုံးသန့်စင်ခန်းများတည်ဆောက်ခြင်း။
• လူမှုဖူလုံရေးပိုင်းဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များ- ဥပမာ- ခရီးသွားများနားနေဆောင်၊ တံတား၊ ရေလှောင်ကန် ၊ ရေစီးမြောင်းနှင့် အလုပ်ရုံ တည်ဆောက်ခြင်း။
• ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စရပ်များ - ဥပမာ- ဗလီကျောင်းများနှင့် သာသနာ့ဗိမ္မာန်များ တည်ဆောက်ခြင်း။ယနေ့ခေတ်၌ အေမာမ်များ၏ ဗိမ္မာန်များနှင့် ဗလီဝတ်ကျောင်းတော်များအပြင် ဘာသာရေးစာသင်ကျောင်းများသည် များသောအားဖြင့် ဝက္ကဖ်ပြုလှူဒါန်းထားသောအရာများမှ အကျိုးအမြတ်ဖြင့် လည်ပတ်လျှက်ရှိကြသည်။

ဝက္ကဖ်ပစ္စည်းများ ထိန်းသိမ်းရေးဌာန

وقف‌نامه کتاب تذکرةالفقها

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်မှုများ ကျယ်ပြန့်လာသည့်အတွက် အစ္စလာမ်နိုင်ငံများတွင် ဝက္ကဖ်ပစ္စည်းများ ထိန်းသိမ်းရေးအစိုးရဌာနများ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့သည်။ ထိုအကြောင်းအရာသည် အမဝီမင်းများအုပ်စိုးခဲ့စဥ်ကာလ သမိုင်းကြောင်းအရလည်းဖြစ်ပေသည်။ ထိုကာလတွင် ဘဆရာမြို့၏တရားသူကြီးမင်း သောင်ဘာအိဘ်နေနမိရ် သည် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ထားသော ပစ္စည်းများကို စာရင်းပြုစု၍ မှတ်တမ်းတင်ထားရန် အမိန့်ထုတ်ပြန်ခဲ့သည့်အပြင် သူသည် ဘဆရာမြို့ တွင် ဝက္ကဖ် မှတ်တမ်းစာအုပ် တစ်ခုကို ပြုစု မှတ်တမ်းတင်ခဲ့သည်။

အီလခါနားန် အုပ်ချုပ်မင်းလုပ်စဥ်ကာလတွင် “ ဝက္ကဖ်ပစ္စည်းစီမံရေးအဖွဲ့” တစ်ဖွဲ့ရှိခဲ့ပြီး ယင်းအဖွဲ့သည် တရားသူကြီးချုပ်၏ လက်အောက်တွင် လုပ်ငန်းစဥ်များကို ဆောင်ရွက်ခဲ့လေသည်။ အီရန်နိုင်ငံတွင်လည်း စဖဝီမင်းများကြီးစိုးစဥ် ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ဝက္ကဖ်ပစ္စည်းများထိန်းသိမ်းရေးဌာန တည်ထောင်ခဲ့သည်။ထိုဌာနသည် အနယ်နယ်အရပ်ရပ်၌ ဌာနကိုယ်စားလှယ်များထားရှိခဲ့ပြီး ထိုကိုယ်စားလှယ်များကို “ ဝက္ကဖ် ဝန်ကြီး”များဟု ခေါ်ဝေါခဲ့ကြသည်။ အစ္စလာမ့်နိုင်ငံများတွင် ဝက္ကဖ်နှင့်ပတ်သက်ပြီး သီးသန့်ဌာနများ ရှိပါသည်။ ထိုဌာနများကို ဝက္ကဖ်ပစ္စည်းများ စီမံခန့်ခွဲရေးဌာန နှင့် အီရန်နိုင်ငံ လူမှုအကျိုးပြုအသင်းအဖြစ်လည်းကောင်းအီရန်နိုင်ငံဆိုင်ရာ ရှီအာဝက္ကဖ်မှတ်တမ်းနှင့် အီရတ်နိုင်ငံဆိုင်ရာ စွန္နီဝက္ကဖ် မှတ်တမ်းဟူ၍လည်းကောင်း ၊ အီဂျိစ်နိုင်ငံ ဝက္ကဖ်ဝန်ကြီးဌာန၊ ကူဝိတ်နိုင်ငံဆိုင်ရာ ဝက္ကဖ် နှင့် အစ္စလာမ့်ရေးရာဝန်ကြီးဌာန ထို့အပြင် ဆော်ဒီအာရေးဗျနိုင်ငံဆိုင်ရာ ဝက္ကဖ် အစည်းအရုံးဟူ၍ အမည်များပေးထားပါသည်။

ဝက္ကဖ်အထမြောင်ခြင်းဆိုင်ရာဥပဒေများ

ဓမ္မသတ်ပညာရှင်ကြီးများသည် ဝက္ကဖ်အထမြောက်စေရန်အတွက် ဥပဒေသများကို အချက်(၄)ချက်ဖြင့် သတ်မှတ်ဖေါ်ပြထားပါသည်။ ၎င်းတို့မှာ - ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်ပစ္စည်း ၊ဝက္ကဖ်ပြုသူ ၊ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းခံရသူနှင့် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း တို့ဖြစ်သည်။

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်ပစ္စည်း

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်ပစ္စည်းနှင့်ပတ်သက်၍ ပညက်ချက်(၄)ချက်ရှိသည်။၎င်းတို့မှာ

• ပြင်ပ၌ ထင်သာမြင်သာရှိသော ပစ္စည်းနှင့် ဝက္ကဖ်အတွက်သတ်မှတ်ထားသောပစ္စည်းဖြစ်ရမည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အခြားသူတစ်ဦးဦးလက်ဝယ်၌ရှိသောပစ္စည်းကိုဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်သလို မည်သည့်အိမ်အား ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်မည်ဟု သတ်မှတ်ထားခြင်းမရှိပါကလည်းဝက္ကဖ်မပြုနိုင်ပါ။
• ပိုင်ဆိုင်နိုင်စွမ်းရှိသော ပစ္စည်းဖြစ်ရမည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဥပမာ ဝက်တစ်ကောင်ကို ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်ပါ ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဝက်ဟူသောသားကောင်သည် မွတ်စ်လင်မ်တစ်ဦးအနေဖြင့် မပိုင်ဆိုင်နိုင်ပေ။
• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်မည့်အရာသည် အကျိုးခံစားခွင့်ရရှိနိုင်သောအရာဖြစ်ရမည်။ ဆိုလိုသည်မှာ လုပ်ရပ်ကြောင့် ပျောက်ပယ်သွားနိုင်သော ပစ္စည်းမဖြစ်စေရ။ ဥပမာ - ငွေကြေးကို ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်ပါ။အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ငွေကြေးမှထွက်ပေါ်လာသော အကျိုးကို ခံစားလိုက်သည်နှင့် မူရင်းထိုငွေကြေးပမာဏ ပျောက်ပယ်သွားနိုင်သည့်အတွက်ဖြစ်ပေသည်။
• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သော ပစ္စည်းကို ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူထံမှ လက်ခံခွင့်(ဂျာအိဇ်)ရှိသော ပစ္စည်းဖြစ်ရမည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူသည် အခြားသူပိုင်ဆိုင်သော ပစ္စည်းကို ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်၍မရပါ ။အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူပိုင်ဆိုင်သောအရာမဟုတ်သည့်အတွက် လက်ခံမည့်သူအတွက်လည်း လက်ခံခြင်းမပြုနိုင်ပါ။

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူ

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူသည် အသက်ရွယ်ရောက်သူနှင့် စဥ်းစားဆုံးဖြတ်နိုင်စွမ်းရှိသူဖြစ်ရမည်။ထိုအတိုင်းပင် ထိုပစ္စည်းနှင့်ပတ်သက်ပြီး သုံးစွဲပိုင်ခွင့်ရှိသူလည်းဖြစ်ရမည်။

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းခံရသူများ

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းခံရသူများသည် ပြင်ပ၌ သတ်သတ်မှတ်မှတ်ရှိရပေမည်။ ထို့အပြင် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းခံရသူတို့သည် (ဝက္ကဖ်ပြုမပြုထိုက်သောသူတို့အပေါ်ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းသည် ဟရာမ်ဖြစ်သည့်အတွက်) ထိုသို့သောသူများမဖြစ်စေရ။ထို့အတွက်ကြောင့် လောကကြီးသို့ရောက်မလာသေးသူတို့အတွက် ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်ပေ။ထို့အတွက်ကြောင့် ဓားပြများနှင့် အစ္စလာမ်ကို ရန်မူသူ ကာဖိရ်တို့အတွက် ဝက္ကဖ်မပြုနိုင်ပါ။အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုသို့သောသူများအတွက် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းသည် ဟရာမ် ဖြစ်သည်။

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း

ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းသည် အောက်ပါအချက်များနှင့် ကိုက်ညီမှုရှိမှသာ အထမြောက်၍မှန်ကန်မှုရှိနိုင်ပေမည်။

• အမြဲတမ်းအတွက် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း - အရာတစ်ခုကို ဝက္ကဖ်လုပ်မည်ဆိုပါကဝက္ကဖ်လုပ်ခြင်းသည် အမြဲတမ်းအတွက်ဖြစ်ရမည်။ သို့ပါ၍ အချိန်ကာလတစ်ခုအတွက်သာ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်းသည် မှန်ကန်မှုမရှိနိုင်ပေ။ထိုအတိုင်းပင် တစ်ဦးတစ်ယောက်အတွက်သာ သီးသန့် ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်ပေ။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ၎င်းသူသေဆုံးသွားသည်နှင့် ဝက္ကဖ်သည်လည်း ပျက်ပြယ်ပြီးဆုံးသွားပေလိမ့်မည်။
• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့် ကြေညာစာတမ်းကို ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ချိန်နှင့် တပြေးညီဖြစ်ခြင်း- ဝက္ကဖ်အတွက် ကြေညာစာတမ်းကို ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ချိန်ထက်နောက်ကျပြီး မဖတ်ရပါ။ဥပမာ အရာဝတ္ထုတစ်ခုကို ဝက္ကဖ်လုပ်သည့်အခါ ထိုစာတမ်းကို နောက်တစ်လနေမှ ဖတ်မည်ဆိုပါက မရပါ။
• လွှဲပြောင်းယူခြင်း -ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်အခါ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူထံမှ ပစ္စည်းကိုလွှဲပြောင်း၍မယူမခြင်း ဝက္ကဖ်သည် အထမမြောက်ပါ။ ထိုအရာသည် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူ၏ ပိုင်ဆိုင်မှုအောက်၌သာရှိနေပေမည်။ လွှဲပြောင်းယူပြီးမှသာ ဝက္ကဖ် အထမြောက်မည်ဖြစ်သည်။
• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူ၏ ပိုင်ဆိုင်မှုမှအောက်မှ ထွက်လာခြင်း- ဤပညက်ချက်အရ တစ်ဦးတစ်ယောက်သည် မိမိပိုင်ဆိုင်သော ပစ္စည်းတစ်ခုကို မိမိအတွက် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်၍ မရပါ။

ဥပဒေသများ

ဝက္ကဖ်နှင့်သက်ဆိုင်သည့် အချို့သောဥပဒေသများမှာ သောင်ဇီဟွလ်မဆာအိလ်(ဓမ္မသတ်ကျမ်း)များအရ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်ပါသည်။

• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်ပစ္စည်းသည် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူ၏ ပိုင်ဆိုင်မှုအောက်မှ ထွက်ခွါသွားသည့်အတွက် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူသည် ထိုပစ္စည်းကို တစ်ဦးတစ်ယောက်အား ရောင်းခြင်း၊ပေးကမ်းခြင်းနှင့် အမွေဆက်ခံထိုက်စေခြင်းမပြုလုပ်နိုင်ပါ။
• ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ထားသော ပစ္စည်းကို အရောင်းအဝယ် မပြုနိုင်ပါ။
• အချို့သော ဓမ္မသတ်မှူး(မရ်ဂျာအ်)များ၏ ပြောကြားမှုတွင် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း၌ ဝက္ကဖ်ပြုခြင်းကြေညာစာတမ်းဖတ်ကိုဖတ်ရမည်။သို့သော် အာရဗီဘာသာစကားဖြင့် ဖတ်ရန် မလိုပါ။သို့သော် အချို့ကလည်း ထိုကြေညာစာတမ်းကိုဖတ်ရန်လိုအပ်သည်ဟုမမြင်ပဲ တစ်စုံတစ်ရာရေးသားခြင်း (သို့) လုပ်ဆောင်ခြင်း ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်မှုအတွက် အဓိပ္ပါယ်ပေါ်လွင်နေပါက ထိုသို့ဝက္ကဖ်ပြုခြင်းသည် မှန်ကန်သည်ဟု ဆိုကြသည်။
• အချို့သော ဓမ္မသတ်မှူးတို့၏အမြင်တွင် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့်အခါ ဝက္ကဖ်ကိုလက်ခံသူတို့မှ လက်ခံပါသည်ဟု ပြောရန်မလိုအပ်ပါဟု ဖြစ်သည်။မည်သည့် ဝက္ကဖ်အမျိုးအစား (အများအတွက် ၊ လူအုပ်စုတစ်စုအတွက် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း)ပင်ဖြစ်ပါစေ။သို့သော် အချို့က အကယ်၍ အများအတွက် မဟုတ်ဘဲ လူအုပ်စုတစ်စုအတွက်သာ ဖြစ်ပါက တဘက်မှ လက်ခံကြောင်းကို နုတ်မှပြောဆိုရပေမည်။ သို့မှသာ ဝက္ကဖ်သည် မှန်ကန်နိုင်ပေမည်။
• မိမိသည် မိမိကိုယ်အတွက် ဝက္ကဖ်မပြုလုပ်နိုင်ပါ။ သို့သော် တစ်ဦးတစ်ယောက်သည် အရာတစ်ခုကို မရှိဆင်းရဲသားများအသုံးပြုနိုင်ရန် ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခဲ့ပြီးနောက် ၎င်းသူကိုယ်တိုင် မရှိဆင်းရဲသားဘဝသို့ ရောက်ရှိခဲ့သည်ရှိသော် ထိုဝက္ကဖ်ပစ္စည်း၏အကျိုးအမြတ်ကို အများသူငှာမရှိဆင်းရဲသားများကဲ့သို့ အသုံးပြုနိုင်သည်။

• အကယ်၍ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သည့် ပစ္စည်းသည် ပျက်စီးသွားခဲ့ပါက ထိုပစ္စည်းသည် ဝက္ကဖ်ခေါင်းစဥ်အောက်တွင်သာရှိနေမည်ဖြစ်သည်။ အကယ်၍ ပြုပြင်၍ရပါက ပြုပြင်၍ အသုံးပြုရမည်။ အကယ်၍ ပြုပြင်၍မရတော့သည့်အခါ ထိုပစ္စည်းကို ရောင်းချပြီးနောက် ရရှိလာသော ငွေကြေးကို ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်သူ၏ ရည်ရွယ်ချက်နှင့် အနီးစပ်ဆုံးသော လုပ်ငန်းစဥ်များတွင် အသုံးပြုနိုင်သည်။ အကယ်၍ ထိုသို့မဖြစ်နိုင်ခဲ့ပါက ထိုငွေကြေးများကို မွန်မြတ်သော လုပ်ငန်းစဥ်များ၌ အသုံးပြုနိုင်သည်။

စာပေကျမ်းများလေ့လာခြင်း

ဝက္ကဖ်နှင့်ပတ်သက်ပြီး အချို့သောကျမ်းများမှာအောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းတို့မှာ -

• وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد (အစ္စလာမ့်ဓမ္မသတ်များအတွင်းမှ ဝက္ကဖ် နှင့် စီးပွါးရေးဂဏ္ဏ၌ အရေးပါမှု) (ရေးသားသူ- မိုဟမ္မဒ်ဟစန် ဟာအေရီ) ဤကျမ်းတွင် အစ္စလာမ်တွင် ဝက္ကဖ်၏ အရေးပါပုံ ၊ အစ္စလာမ်မတိုင်မီကတည်းမှရှိခဲ့သော၎င်း၏သမိုင်းကြောင်း၊ မွစ်လင်မ်မဟုတ်သောသူတို့အကြားဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခြင်း၊ တမန်တော်မြတ်ကြီး(ဆွ)နှင့် အေမာမ်(အ.စ)များ ဝက္ကဖ်ပြုလုပ်ခဲ့သော အရာများ၊ဝက္ကဖ်နှင့်ပတ်သက်သော အစ္စလာမ့်ဂိုဏ်းများ၏ ဓမ္မသတ်ဥပဒေများ၊ဝက္ကဖ်၏ အသုံးအနှုံးများ၊ ဝက္ကဖ်မှရရှိလာသော အကျိုးအမြတ်များကို အသုံးချပုံနှင့် အစ္စလာမ့်စီးပွားရေးရည်ရွယ်ချက်များပေါ်ထွန်းလာမှု၌ ဝက္ကဖ်၏အရေးပါပုံများအကြောင်းရေးသားထားပါသည်။
• احكام الوقف فى الشريعة الاسلاميه (အစ္စလာမ့်တရားတော်တွင်းမှ ဝက္ကဖ်နှင့်စပ်ဆိုင်သော ဥပဒေသများ)(ရေးသားသူ- မိုဟမ္မဒ် အိုဘိုင်ဒ် ကဘီစီ) ဤစာအုပ်ကို အဟ်မဒ် ဆာဒီကီ ဂိုလ်ဒရ်မှ ဖါရ်စီဖြင့် ဘာသာပြန်ဆိုထားသည်ကို တွေ့ရသည် ။ ထိုစာအုပ်အား ၁၉၇၇ ခုနှစ်တွင် အီရတ်နိုင်ငံ၌ ပထမဦးဆုံးအကြိမ် ထုတ်ဝေခဲ့ပါသည်။ ၎င်း၌ အစ္စလာမ့်ဂိုဏ်းအမျိုးမျိုး(ဂျာဖရီ၊ ဟန်ဘလီ ၊ မာလကီ ၊ ဟနဖီ ၊ ရှာဖအီ ၊ဇိုင်ဒီ နှင့် ဇွာဟေရီ) မှ ဓမ္မသတ်ပညာရှင်ကြီးတို့၏ အမြင်အမျိုးမျိုးကို လေ့လာသုံးသပ်ပြီး ရေးသားသူ၏အမြင်အားလည်း ရှု့ထောင့်အမျိုးမျိုးတို့တွင် ဖေါ်ပြပေးထားပါသည်။
• فرهنگ اصطلاحات وقف (ဝက္ကဖ်၏အသုံးအနှုံများ)ဤစာအုပ်သည် ဝက္ကဖ်နှင့်ပတ်သက်ပြီး စကားလုံးအသုံးအနှုံးများကို ရှင်းပြပေးထားသောစာအုပ်တစ်အုပ်ဖြစ်သည်။ ရေးသားသူမှာ - အိုဘိုင်ဒုလ္လာဟ်အသီကီး ၊အီဇ္ဇိုဒီးန်-နေ-တူနီ နှင့်ခါလီဒ်ရှိုအိုင်းဘ် တို့ဖြစ်ပြီး ဖါရစီဘာသာဖြင့် အဘ္ဘားစ်အိစ်မာအီလ် ဇာဒါဟ်မှ ပြန်ဆိုထားပါသည်။ ထိုစာအုပ်တွင် အခန်း၁၀၆ဖြင့် ဝက္ကဖ်အကြောင်းကို အဲဟ်လေစွန္နသ်ဂိုဏ်း(၄)ခုတို့၏အမြင်များကို ရှင်းလင်းရေးသားထားပါသည်။
• احکام الوقف فی الشریعة الاسلامیة الغراء ဤစာအုပ်ကို အာယသုလ္လာဟ် ဂျာအ်ဖရ် စွဘ်ဟာနီမှ ရေးသားထားပြီး ထိုစာအုပ်၌ ဂေါပကအဖွဲ့သားအဖွဲ့ဝင်တို့အဖို့ ခက်ခဲနေသည့် အချို့သောဝက္ကဖ်အကြောင်းအရာများကို ကြိုးစား၍ ရှင်းလင်းထားသည်ဖြစ်ကြောင်း ရေးသားသူမှ ပြောဆိုထားပါသည်။