မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ
ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ)၊ အရ်ဗီစကားဖြင့် البراءة من المشرکین فی الحج။ ဆိုသည်မှာ အီရာန်ဟဂ်ျပြုလုပ်သူများ၏ ထုံးတမ်းစဉ်လာများထဲမှ တစ်ခု ဖြစ်ပြီး ဟဂ်ျကာလအတွင်း ဟဂျ်ပြုလုပ်သူများသည် အမေရိကန်၊ အစ္စရေးကို ဆန့်ကျင်သည့် ကြွေးကြော်သံများဖြင့် ချီတက်ကာ မွတ်စလင်များကို စည်းလုံးရန် ၊ ၎င်းတို့အပေါ် ခှီတပ်၍ ဆန္ဒပြရန် တောင်းဆိုဖိတ်ေခါ်ခြင်း ဖြစ်သည်။ ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) သည် ကုရ်အာန်ကျမ်းတော်မြတ် နှင့် ဖိက္ကဟ် တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာတို့၌ အခြေခံများ ရှိပြီး မက္ကာကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် တမန်တော်မြတ်(ဆွ)၏ အမိန့်အရ အေမာမ်အလီ (အစ) သည် အာယသ်သေ ဘရာအသ်ကို ရွတ်ဆိုခဲ့သည်။ ဤအခမ်းအနားကို အေမာမ်ခိုမီနီ၏ သဝဏ်လွှာဖြင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ် ဟဂ်ျ အခမ်းအနားတွင် ပထမဆုံးအကြိမ် ကျင်းပခဲ့သည်။ ဆော်ဒီအစိုးရသည် အဆိုပါဖြစ်ရပ်ကို ဆန့်ကျင်ပြီး အီရန်နှစ် ၁၃၆၆ ခုနှစ်တွင် ပါဝင်သူများကို တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး အီရန် ဟဂ်ျပြုလုပ်သူ အများအပြား သေဆုံးကာ ဒဏ်ရာရရှိခဲ့သည်။
အရေးပါမှု နှင့် ဇာစ်မြစ်
ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) သည် ဟဂ်ျကာလအတွင်း နှစ်စဉ်ပြုလုပ်သည့် ဘာသာရေး-နိုင်ငံရေး အစဉ်အလာတစ်ခု ဖြစ်သည်။ (1) အီရန်အစ္စလာမ္မစ် သမ္မတနိုင်ငံ ခေါင်းဆောင်များသည် ဟာ့ဂ်ျ၏ နိုင်ငံရေးရှုထောင့်ကို ထိန်းသိမ်းရန်အတွက် ဤအခမ်းအနား၏ စွမ်းဆောင်ရည်ကို အမြဲအလေးပေး ဖော်ပြကြသည်။ (2) ဤအခမ်းအနားသည် ဘာသာခြားများနှင့် မွတ်ရှ်ရီက် များ၏ မောက်မာသော မူဝါဒများမှ ရှုတ်ချကြောင်းကို ကြေငြာရန်နှင့် မွတ်စ်လင်မ်များ၏ စည်းလုံးညီညွတ်မှုကို ၎င်းတို့အား ပြသရန် ဖိတ်ေခါ်တောင်းဆိုရန် ဟူသော ရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် လုပ်ဆောင်ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ (3) (မွတ်ရှ်ရီက်များကို ငြင်းဆန်ခြင်း) အကြောင်းအရာသည် ကျမ်းမြတ်ကုရ်အာန်၏ အာယသ်တော် ဥပမာ စူရဟ် ဘကရာ အာယသ်အမှတ် ၃ ၊ စူရဟ် မွမ်သဟိနဟ် အာယသ်အမှတ် ၄ (4) စူရဟ် သောင်ဝ်ဗဟ် အညယသ် ၁ မှ ၃ ၊ နှင့် စူရဟ် အန်အာမ် အာယသ်အမှတ် ၁၉ တို့တွင် ဖော်ပြထားသည်။ (5) ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) သည် မက္ကာကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ပထမဆုံးအကြိမ်အဖြစ် လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြသည်။ (6) အရှင်မြတ်သည် ဘရာအသ် အာယသ်တော်များ (စူရဟ်သောင်ဝ်ဗဟ် အာယသ် ၁ မှ ၁၀ ) ကို ကျရောက်ခြင်းဖြင့် ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) ကို တမန်တော်မြတ်(ဆွ) အား တာဈန်ပေးခဲ့သည်။ အေမာမ်အလီ (အစ) သည် ဤအာယသ်တော်များကို ဟီဂျရီ ၉ခုနှစ်၌ ဟဂ်ျနှစ်၏ ဟဂ်ျအခမ်းအနားအတွင်း ကြေညာခဲ့သည်။ (7) ဤအာယသ် အဘယ်ကြောင့် ကျရောက်ဖြစ်သနည်း နှင့်ပတ်သက်ပြီး ဆိုထားကြသည်မှာ ၊ မွတ်ရှ်ရီက်များသည် တမန်တော်မြတ် နှင့် အတူ ဟိုဒိုင်ဗီယဟ် စာချုပ်တွင် ခိုပ်ဆိုခဲ့သည့် မွတ်စ်လင်မ်တို့၏ ဟဂ်ျအတွက် မက္ကာ၌ သုံးရက်ကြာ နေထိုင်ရန် ဟူသော ကတိကဝတ်ကို (8) ချိုးဖောက်ခဲ့ကြသည်။ (9) နမူနာ သဖ်စီးရ်၌ မွတ်ရှ်ရီက်များသည် သဘောတူစာချုပ်ကို မကြာခဏ ၊ ခဏခဏ ဖောက်ဖျက်ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ (10)
အကောင်အထည်ဖော်နည်း
အီရန်နှစ် ၁၃၅၈ နှင့် ၁၃၆၆ ခုနှစ် ကြားတွင် အီရန် နှင့် အီရန်မဟုတ်သော ဟဂ်ျပြုလုပ်သူ အချို့သည် ဟဂျ် ထုံးတမ်းများမစတင်မီ မက္ကာရှိ နေရာတစ်ခုတွင် စုဝေးခဲ့ကြသည်။ အစ္စလာမ့် နိုင်ငံများ နှင့် ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လက်ရှိဖြစ်ရပ်များကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းဆိုင်ရာ တရားဟောပြောပွဲကို နားထောင်ပြီးနောက် ဘမ်းေ လမ်းလျောက်ကာ ချီတက်ဆန္ဒပြခဲ့ကြသည်။ (11) ၁၃၈၀ ခုနှစ် နောက်ပိုင်းမှ စတင်၍ ဤအခမ်းအနားသည် အာရာဖာသ်၏ နံနက်ခင်းတွင် ဘအ်စ် ဟုခေါ်သော နေရာ၌ အီရန်အစ္စလာမ္မစ် သမ္မတနိုင်ငံခေါင်းဆောင်သည် အာရာဖသ် သဲကန္တာရတွင် (12) ၎င်းသည် (မရ်ဂ် ဘရ် အစ္စရာအီလ်) အစ္စရာအီလ် ပျက်စီးသေကြေပါစေ ၊ (မရ်ဂ် ဘရ် အမေရီကန်) အမေရီကန် ပျက်စီးသေကြေပါစေ ၊ «یا ایها المسلمون اِتّحدوا اِتّحدوا» (အို မွတ်ဆလင်များ စည်းလုံးညီညွတ်စွာနေကြလော့) ၊ (ကွဲပြားမှု နှင့် သဘောထားကွဲလွဲမှုသည် ရှိုင်သွာန်နောက်သို့ လိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်) ၊ ဟူသော ကြွေးကြော်ချက်များဖြင့် အီရန်နှင့် အီရန်မဟုတ်သော ဟဂ်ျပြုလုပ်သူများမှ ကုရ်အာန်ကျမ်းတော်မြတ်မှ အာယသ်တော်များကို ရွတ်ဆိုခြင်းဖြင့် စတင်ခဲ့ကြသည်။ (13) ထို့နောက် အီရန်ဟဂ်ျပြုလုပ်သူများ၏ အကြီးအကဲသည် ဖှာရ်စီ နှင့် အာရဗ်နှစ်ဘာသာဖြင့် အစ္စလာမ္မစ် သမ္မတနိုင်ငံခေါင်းဆောင်၏ သဝဏ်လွှာကို ဖတ်ကြားသည်။ အဆုံးတွင်၊ ဆုံးဖြတ်ချက်တစ်ခုကို ဖတ်ပြပြီးနောက် စာပိုဒ်တစ်ခုစီပြီးတိုင်း ဟဂ်ျပြုလုပ်သူများသည် ၎င်းကို သက္က်ဘီးရ် (အလ္လာဟုအက္က်ဘရ်) ဖြင့် အတည်ပြုကြသည်။ (14)
ဖိက္ကဟ် ဥပဒေရေးရာ အခြေခံမူများ
ဟဂ်ျပြုလုပ်သည့် နေရာတိုင်းတွင်၊ တုဖက်နှိုင်းယှဉ် ကိုးကွယ်ခြင်းကို ငြင်းဆန်ခြင်း၊ နှင့် ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) များ ရှိကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ ရမ်ယေဂျမရာသ်၊ နှင့် သလ်ဘီယဟ် တို့သည် ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချထားသည့် ဓလေ့အစဉ်အလာများ၏ အထင်ရှားဆုံး သောအရာများ ဖြစ်သည်။ (15) ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ)ကို ရှင်းပြရာတွင် ဤအခမ်းအနားအား အချိန်အလိုက် လုပ်ဆောင်သင့်သော ပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့် ထည့်သွင်းစဉ်းစား လုပ်ဆောင်သင့်ကြောင်း ဆိုခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့်၊ ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) ကို ကျင်းပရန် အကောင်းဆုံး အချိန်နှင့် နေရာသည် ဟဂ်ျကာလ နှင့် ဟရမ်အတွင်း၌ ဖြစ်သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် ထိုသိုပုံစံဖြင့် ပြုလုပ်ခြင်းသည် အထိရောက်ဆုံး ဖြစ်သောကြောင့် ဖြစ်သည်။ (16) အချို့သော အဟ်လေစွန္နသ် များသည် ဟဂ်ျ တွင် ရန်ဖြစ်ခြင်းကို တားမြစ်ခြင်းကြောင့် ဤအခမ်းအနားအား ကန့်ကွက်ခဲ့ကြပြီး ဆန့်ကျင်ဘက်တွင် ရှီအဟ်ဥပဒေပညာရှင်များသည် ဤအခမ်းအနားနှင့် ၎င်း၏ ယေဘုယျပုံစံသည် မွတ်စ်လင်မ်များအကြား ပဋိပက္ခဖြစ်စေမည့် အငြင်းပွားဖွယ်ရာ မဟုတ်သည့် အခြားပုံစံဖြစ်သည်ဟု ယူဆထားကြသည်။ (18)
သမိုင်းအကျဉ်း
အီရန်၏ အစ္စလာမ္မစ်တော်လှန်ရေးမတိုင်မီ ဟဂ်ျကာလတွင် ဤအစဉ်အလာကို မလုပ်ဆောင်ခဲ့ကြောင်း ဖော်ပြထားသည်။ (19) အေမာမ်ခိုမီနီသည် အီရန်၏ အစ္စလာမ္မစ်တော်လှန်ရေးအပြီး ဟဂ်ျတွင် ဤအစဉ်အလာကို လုပ်ဆောင်ခဲ့ည့် ဟာဂျ်ကာလအတွင်း ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) ကို ပြန်လည်အသက်သွင်းသူ အဖြစ် ဖော်ပြခြင်းခံထားရသည်။ (20) ထို့ကြောင့်၊ အေမာမ်ခိုမီနီသည် ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ) နေ့ကို တည်ထောင်သူအဖြစ် သတ်မှတ်ခံထားရသည်။ (21)
သွေးထွက်သံယို ဖြစ်သော ဟဂ်ျ
ဆော်ဒီအစိုးရသည် အဆိုပါပွဲကို အကြိမ်ကြိမ် ဆန့်ကျင်ခဲ့သည်။ (22) ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် ဟာဂျီ များသည် ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် (မွရှ်ရီက်များကို ရှုတ်ချခြင်း ဓလေ့အစဉ်အလာ)အခမ်းအနားမှ ထွက်ခွာပြီး မက်စ်ဂျီဒုလ်ဟရာမ်သို့ သွားရန်ပြင်ဆင်ပြီးနောက် ၎င်းတို့အား ဆော်ဒီရဲများ နှင့် လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များမှ တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ အဆိုပါဖြစ်စဉ်တွင် ဟာဂျီ ၅၀၀ ကျော် သေဆုံးပြီး ၇၀၀ ကျော် ဒဏ်ရာရရှိခဲ့သည်။ (23) ထို့ေနာက် အီရန်နှစ် ၁၃၆၆ မှ ၁၃၆၉ အထိ ဤအခမ်းအနားကျင်းပခြင်းမှ တားမြစ်ခဲ့သည်။ (24)
ရေးသားထားသည့် စာအုပ်
မဘာနီယေ ဒီးနီ ဝါ စေယာစီ ဘရာအသ် အဇ် မွတ်ရှ်ရိကီးန် စာအုပ် ၊ ဂျဝါဒ်ဝရ်အီ ရေးသားထားသည်။ ဤစာအုပ်သည် ဖှာရ်စီဘာသာဖြင့် ရေးသားထားပြီး မအ်ရှဲရ် ပုံနှိပ်တိုက်မှ ထုပ်ဝေခဲ့သည်။ (25)