မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်
မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်ဆိုသည်မှာ သုခဘုံတို့၏သော့များ ဟုအဓိပ္ပါယ်ရသည်။ ၎င်းသည် ရှီအာများအကြား အသုံးပြုဆုံးသော ဒိုအာစာအုပ်တစ်အုပ်ဖြစ်ပြီး ရှိခ်အဘာစ်ကွမ္မီ(ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ် ၁၂၉၄-၁၃၅၉)မှရေးသားခဲ့သည်။ ဤစာအုပ် သည် ဒိုအာ၊ မုနာဂျားသ်၊ ဇေယာရားသ်၊ နှစ်တစ်နှစ်၏နေ့ရက်များ၊လများအလိုက်သီးသန့်အမဲလ်ကျင့်ဆောင်ရန် များ၊ သာသနာရေးရာဓလေ့ထအစဥ်အလာ၊ယဥ်ကျေးမှု့များ ကိုစုစည်းထားသောဒိုအာကျမ်းတစ်ခုဖြစ်ပြီး ၎င်းကျမ်းအတွင်းပါရှိသော အကြောင်းအရာများကို မြတ်တမန် (ဆွ) ၊ ရှီအာတို့၏အေမာမ်များနှင့် ပညာရှင်များထံမှဆင့်ပြန်ထားခြင်းဖြစ်သည်။ထိုကျမ်းအား ရေးသားသူသည် အကြောင်းအရာအများစုကို ရှေးကျသော စိုင်ယိဒ်ဘင်န်တွာဝူးစ် ၏ အိက်ဘားလ်ကျမ်း နှင့် ကဖ်အမ်မီ ၏မိဆွ်ဘားဟ် ကျမ်း၊ အလ္လာမာမဂျ်လစ်စီ၏ ဇာဒွလ်မအားဒ်ကျမ်း တို့မှ စုဆောင်းထားခြင်းဖြစ်သည်။ ကျမ်းရှင်သည် ဒိုအာနှင့်ဇေယာရတ်တို့အား အရဘီဘာသာစကားဖြင့်ရေးသားထားပြီး အချို့သောဒိုအာများ၏အစ၌ ဖာရ်စီဘာသာစကားဖြင့်ရှင်းလင်းရေးသားထားသည်။ မဖာသီးဟ်အား ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ် ၁၃၄၄ ခုနှစ်၌ မရှ်ဟဒ်မြို့တွင် ထုတ်ဝေခဲ့ပြီး အချိန်တိုအတွင်းမှာပင် ပြန့်နှံ့သွားခဲ့သည်။ ဤကျမ်းကို အီရန်နိုင်ငံရှီအာတို့၏အိမ်များနှင့် ၎င်းတို့အထွဋ်အမြတ်ထားရာဝတ်ကျောင်းတော်များ၌ အများအပြား တွေ့ရသည်။ ထိုကျမ်းသည် ကမ္ဘာ့ရှီအာများအကြားမွစ်သဟက်ဘ်ကျင့်ကြံမှု့များ နှင့် ဘာသာရေးဆိုင်ရာလုပ်ဆောင်မှုများ ဆောင်ရွက်ရာတွင် အသုံးပြုအများဆုံး တစ်စူတည်းသောရင်းမြစ်ကျမ်းတစ်စောင်ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဤကျမ်းအား ဖာရ်စီဘာသာစကားဖြင့်ဘာသာပြန်ခဲ့ကြပြီး ၎င်းတို့အနက်မှ အကျော်ကြားဆုံးဘာသာပြန်မှာ မဲဟ်ဒီအေလာဟီကွမ်ရှေအီ၏ဘာသာပြန် ဖြစ်သည်။ မုဟက်ဒိစ်ကွမ္မီသည်လည်း ဒိုအာ၊ဇေယာရတ်များနှင့်နမားဇ်များအား မဖှာသီးဟ်ကျမ်း၌ထပ်တိုးကာ အလ်ဘာကီယားသွဆွ်ဆွာလေဟားသ် အမည်ဖြင့် မဖှာသီဟ်ကျမ်းကဲ့သို့ ပြုစုခဲ့ပေမဲ့ ၎င်းထပ်မံတိုးခဲ့သော အကြောင်းအရာတို့သည် မဖှာသီးဟ်ကျမ်း၏ စာမျက်နှာဘေးပတ်ဝန်းကျင်တို့တွင်ထည့်သွင်းဖေါ်ပြထားပြီးဖြစ်သည်။ မဖှာသီးဟ်နဝီးန် နှင့် မင်န်ဟာဂျွလ်ဟယားသ်စာအုပ်နှစ်အုပ်သည် မဖှာသီဟ်ကျမ်းအတွင်းပါရှိသောအကြောင်းအရာများဖြစ်ကြောင်းကို အထောက်အကူပြုသက်သေပေးရန်အတွက် ရည်ရွယ်၍ မဖှာသီဟ်ကျမ်းကို ပိုမိုပြီးပြည့်စုံသွားစေရန်အတွက် ရေးသား ထုတ်ဝေခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ မဖာသီးဟ်ကျမ်းအကျဥ်းချုပ်များကို အမည်အမျိုးမျိုးဖြင့်လည်းထုတ်ဝေကြသည်။
မဖှာသီဟ်ကျမ်းနှင့်၎င်း၏အရေးပါမှု
ရှီအာတို့၏ ဟဒီးစ်ပညာရှင်အကျော်အမော် တစ်ဦးဖြစ်သူ ရှေးခ်အဘ္ဘားစ်ကုမ္မီသည် မဖှာသီးဟုလ်ဂျေနားန်ကျမ်းအား ဟီဂျရီ ၁၄ ရာစုနှစ်ပိုင်း၌ ရေးသားပြုစုခဲ့ပြီး ထိုကျမ်းသည် ဟီဂျရီရာစုနှစ် ၁၄ နှင့် ၁၅ အတွင်း ရှီအာများအကြား၌ အကျော်ကြားဆုံးနှင့် အသုံးပြုအများဆုံးဒိုအာကျမ်းတစ်ဆူဖြစ်ခဲ့သည်။အထူးသဖြင့် အီရန်နိုင်ငံတွင် ရှီအာတို့သည် ဘာသာတရားနှင့် သက်ဆိုင်သော အခြေအနေအမျိုးမျိုးတို့တွင် ဘာသာရေးကျင့်ကြံအားထုတ်မှုများလုပ်ဆောင်ရာ၌ ထိုကျမ်းကို အဓိကထားအသုံးပြုကြသည်။ မဖှာသီဟ်ကျမ်းသည် ကျမ်းတော်မြတ်ကုရ်အာန်ပြီးနောက် အရေးပါဆုံးကျမ်းတစ်ဆူဖြစ်သည်။(1) အီရန်နိုင်ငံ ယဥ်ကျေးမှုဝန်ကြီး၏ ပြောကြားချက်အရ အီရန်နိုင်ငံတွင် မဖှာသီဟ်ကျမ်းအား နှစ်ပေါင်း ၄၅ နှစ်အတွင်း အုပ်ရေ ၂၈ သန်းပုံနှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ (2)ထိုအတွင်း၌ အချို့သော စာပေများမှ ၎င်းကျမ်းမှ အချို့အကြောင်းအရာကိုကောက်နုတ်ပြီး အမည်အမျိုးမျိုး(ဥပမာ- မဖှာသီဟ်အကျဥ်းချုပ်)စသဖြင့် ရိုက်နှိပ်ထုတ်ဝေခဲ့သော အုပ်ရေများမပါရှိသေးပါ။(3)
ရေးသားပြုစုသူ
မူရင်းဆောင်းပါး-ရှိုက်ခ်အဘာစ်ကွမ္မီ မဖှာသီဟွလ်ဂျေနာန်အား ပြုစုရေးသားသူမှာ အဘ္ဘာစ်ဘင်န်မုဟမ္မဒ်ရေဇွာကွမ္မီ (ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ် ၁၂၉၄- ၁၃၅၉) ၊ဖြစ်ပြီး သူသည် ရှိခ်အဘာစ်ကွမ္မီ နှင့် မုဟက်ဒ်ဒစ်(ဟဒီးဆ် ဆင့်ပြန်သူ)ကွမ္မီ ဟုကျော်ကြားလေသည် ။ ဟဒီးဆ်၊သမိုင်းကြောင်း၊ဟောပြောခြင်းအတတ်(တို့၌ကျွမ်းကျင်သော) ရှီအာပညာရှင်တစ်ဦးလည်းဖြစ်သည်။ သူသည် မတူညီသောနယ်ပယ်များ၌ ကျမ်းပေါင်းများစွာရေးသားခဲ့သူဖြစ်သည်။ ထိုအထဲမှအကျော်ကြားဆုံးမှာ မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်၊စဖီနသွလ်ဘေဟားရ် နှင့် မွန်သဟလ်အာမားလ် တို့ဖြစ်သည်။ မိုဟက်ဒီစ်ကွမ္မီသည် ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ် ၁၃၅၉ ခုနှစ်တွင် နဂျဖ်မြို့တော်၌ကွယ်လွန်ခဲ့ကာ အေမာမ် အလီ (အ.စ) ၏ဗိမ္မာန်ပရဝုဏ်အတွင်း၌မြုပ်နှံထားသည်။(4) မုဟက်ဒ္ဒိစ်ကွမ္မီ ၏သားဖြစ်သူမှ “သူ၏ဖခင်သည် စာအုပ်အားလုံးကို ဝူဇူဖြင့်ရေးသားခဲ့သည်”ဟုဆင့်ပြန်ထား သည် ။ (5)ရှေးခ်အဘ္ဘားစ်ကွမ္မီသည် မဖှာသီဟွလ်ဂျေနာန်းကျမ်းကို ရေးသားခဲ့ရခြင်း၏အကြောင်းမှာ မီဖ်သားဟွလ်ဂျေနားန် ကျမ်းကို ပြင်ဆင်ရေးသားလိုခဲ့ခြင်းကြောင့်ပင်ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် ထိုခေတ်၌ ရှိနေသော ဒိုအာကျမ်းတို့သည် အထောက်အထားမခိုင်လုံသည့်အတွက် တစ်ဦးတစ်ယောက်၏ တောင်းဆိုခဲ့သည့်အပေါ် အထောက်အထားခိုင်လုံသော ဒိုအာများအား ရွေးချယ်၍ မဖှာသီဟ်ကျမ်းကို ပြုစုခဲ့သည်။(6)
ထူးခြားချက်များ
မဖှာသီဟွလ်ဂျေနာန်တွင် အခန်း(၃)ခုရှိသည်။ ပထမတစ်ခုသည်ကျမ်း၏မူရင်းဖြစ်ပြီး ၎င်းတွင် ကဏ္ဍ(၃)ခုရှိသည်။၎င်းတို့မှာ (က)ဒိုအာများ ကဏ္ဍ (ခ) တစ်နှစ်တာကျင့်စဥ်များ ကဏ္ဍ (ဂ) ဇေယာရသ် ကဏ္ဍဟူ၍ဖြစ်သည်။ ဒုတိယအခန်းတွင် နောက်တိုး အကြောင်းအရာများနှင့် တတိယအခန်း၌“ဘာကီယာသ်ဆွာလေဟားသ်”အမည်ဖြင့် ရေးသားသူကိုယ်တိုင်၏ ကလောင်ဖြင့် ထည့်သွင်းရေးသားခဲ့သည်။ ရှေးခ်အဘ္ဘာစ်ကွမ္မီသည် ဒိုအာများကို ရေးသားရာတွင် စနဒ်ဟူသော အထောက်အထားများကို ထည့်သွင်းမဖေါ်ပြထားပေ။သို့သော် သူသည် မည်သည့်ကျမ်းမှ ဆင့်ပြန်သည်ကိုသာ ဖေါ်ပြထားလေသည်။ (7) ထိုအတိုင်းပင် ၎င်းကျမ်းရှိ အချို့သောဒိုအာများသည် မာအ်စူမ် များထံမှ မဟုတ်ပဲ သာသနာ့ပညာရှင်ကြီးများရေးသားခဲ့သောဒိုအာများလည်းပါဝင်သည်။ ဥပမာ-ဒိုအာ-ယေ-အဒီလာ ဖြစ်သည်။(8)
မဖှာသီဟ်ဂျေနားန်ကျမ်း၌တိုးလာသော အရာများ
ရှေးခ်အဘ္ဘားစ်ကွမ္မီသည် မိမိ၏ဒိုအာကျမ်း၌ မည်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်မှ အကြောင်းအရာတစ်စုံတစ်ရာကို ထပ်မံဖြည့်စွက်မတိုးရလေအောင် မိမိကျမ်းကို ထပ်တိုးဖြည့်စွက်သူအပေါ်သို့ အလ္လာဟ်၊ ရစူလ်နှင့် အေမာမ်တို့၏ အမျက်တော်ဆူးရှခြင်းထိုက်မည်ဟု မှတ်ယူထားသည်။ (9) သို့သော် နောက်ပိုင်း၌ ထိုကျမ်းကိုထုတ်ဝေဖြန့်ချီသူတို့သည် အချို့အကြောင်းအရာမျာကို မဖှာသီဟုလ်ဂျေနာန်း၏ ဒုတိယမြောက် နောက်ဆက်တွဲ အနေဖြင့် ထည့်သွင်းလာခဲ့ကြသည်။ထိုသို့နောက်ဆက်တွဲထည့်သွင်းမှုများ၏ ဥပမာမှာ - အေမာမ်ဟိုစိုင်းန်(အ.စ)နှင့် အေမာမ်ဂျဝါးဒ်(အ.စ)တို့၏နမားဇ်ပြီးနောက်ဖတ်ရန်ဒိုအာ၊ ဟဒီးဆေကေဆာ(10)တို့ ဖြစ်သည်။ထိုအတိုင်းပင် အချို့သည် “ဘာကီယားသ် အဆ်ဆွာလေဟားသ်”အခန်းဂဏ္ဍတွင် အခန်းဂဏ္ဍနှစ်ခုကို ထပ်မံတိုးခဲ့ကြလေသည်။ထို့ကြောင့် လက်ရှီ မဖှာသီဟုလ်ဂျေနားန်ကျမ်းတွင် အခန်း(၆)ခန်းရှိနေသည်ကို တွေ့ရသည်။ပထမ(၃)ခန်းသည် ရှေးခ်အဘ္ဘာစ်ကူမ္မီကိုယ်တိုင်ရေးသားခဲ့သောအကြောင်းအရာများဖြစ်ပြီး ၎င်း၌ မဖှာသီမူရင်း၊ မဖှာသီကျမ်းနောက်တိုးနှင့် ဘာကီယာသ်ဆွာလေဟားသ်အခန်းဂဏ္ဍ တို့ဖြစ်သည်။(11) ဒုတိယ(၃)ခန်းမှာ ထုတ်ဝေသူများမှ နောက်ပိုင်းတိုးလိုက်သောအခန်းများဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့မှာ - မဖှာသီဟ်ကျမ်းနောက်တိုးဂဏ္ဍ၊ဘာကီယားသ်ဆွာလေဟာသ်တွင် ပထမအကြိမ်တိုးခြင်းနှင့် ဒုတိယအကြိမ်ထပ်တိုးခြင်းတို့ဖြစ်လေသည်။
ဖွဲ့စည်းပုံနှင့်အကြောင်းအရာ
အများအားဖြင့် မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်၏အစ၌ ကုရ်အာန်ကျမ်းမြတ်၏ရှည်လျားသောစူရာများနှင့်တိုတောင်းသောစူရာများ ပါရှိသည်။ မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်ကျမ်းပါအကြောင်းအရာများကို အခန်းဂဏ္ဍများဖြင့် အမျိုးအစားခွဲထားသည်။
ပထမအခန်းကဏ္ဍ- ဒုအာများ
နမားဇ်ပြီးနောက်ဖတ်ရန်များ၊ ရက်သတ္တပတ်နေ့ရက်များ၏နေ့နှင့်ည၌ပြုလုပ်ကျင့်ဆောင်ရန်များ၊ ကျော်ကြား သောနမားဇ်များ- တမန်တော်မြတ် (ဆွ )၏နမားဇ်၊မောင်လာအလီ၏နမားဇ်၊ဟဇရတ်ဖွာတွေမာ၏နမားဇ်၊ ဂျာဖဲရ်တွိုင်ယားရ်နမားဇ်၊ ရက်သတ္တပတ်၏နေ့ရက်များ၌အေမာမ်(အ.စ)များအားပြုလုပ်ရသည့်ဇေယာရတ်၊ အချို့သောဒုအာများနှင့်မိုနာဂျားသ်တောင်းဆုများမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ (အေမာမ်ဆဂျားဒ် (အ.စ) ၏ မုနာဂျားသေခမ်းစအရှရ်) အေမာမ်အလီ (အ.စ) ၏ကူဖွာမက်စ်ဂျိဒ်၌တောင်းခံခဲ့သည့် မိုနာဂျားသ် ဒုအာစမားသ်၊ ကိုမိုင်းလ်၊ ဂျောင်ရှန်ဆွဂီးရ်၊ ဂျောင်ရှန်ကဘီးရ်၊ ဒုအာမကာရင်မွလ်အခ်လားက်နှင့်အခြားဒုအာများ။
ဒုတိယအခန်းကဏ္ဍ-တစ်နှစ်ပတ်လုံးကျင့်ဆောင်ရန်များ
ဤအခန်းသည် ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ်တစ်နှစ်ပတ်လုံး၏ မွစ်သဟဘ်ကျင့်ဆောင်ရန်များအား အစီစဥ်တကျ ဖော်ပြထားသည်။ ဤအပိုင်းတွင် ရဂျဘ်လမြတ်မှစကာ ဂျမာဒီယွတ်စ်စာနီလ၏ကျင့်ဆောင်ရန် များ၊ ထို့နောက် နောင်ဝ်ရူးဇ်(နှစ်သစ်)၌ကျင့်ကြံရန်နှင့် ရောမလများတွင်ကျင့်ဆောင်မှုများဖြင့် အဆုံးသတ်ထားသည်။ ရှာဘာန်လမြတ် ၌ကျင့်ဆောင်ရန်တောင်းဆုဒိုအာများ၊အဘူဟမ်ဇာစိုမာလီဒုအာ၊ အစ်ဖ်သေသားဟ်ဒုအာ နှင့် ကျော်ကြားသော စဲဟ်ရီဒုအာ၊ရမ်ဇာန်လမြတ်ရှိကဒဲရ်ညမြတ်၌ကျင့်ဆောင်ရန်များ၊ဇိလ်ဟဂျ်ဂျာလမြတ်ရှိအရဖာနေ့၌ဖတ်ရသည့် အေမာမ်ဟုစိုင်န်း (အ.စ) ၏ဒုအာတို့သည် မဖာသီးဟ်၏ ဤအပိုင်း၌ အကျော်ကြားဆုံးနှင့်လူသိများဆုံး အကြောင်းအရာများဖြစ်ကြသည်။
တတိယအခန်းကဏ္ဍ-ဇေယာရတ်အပိုင်း
ဤအခန်း၏ အ စတွင် ခရီးသွားခြင်းနှင့်ဇေယာရတ်ယဥ်ကျေးမှု့ နှင့် ထို့အတူ ဟရာမ်များသို့ဝင်ရောက်ခွင့် တောင်းခံဒိုအာများကိုဖော်ပြထားသည်။ ပထမဆုံးသောဇေယာရတ်မှာ တမန်တော်မြတ် (ဆွ) ၏ဇေယာရတ်ဖြစ် ပြီး ထို့နောက် ဟဇရတ်ဖွာတွေမာ (စ.အ) ၏ဇေယာရတ် ပြီးနောက် ဘကီးအ်သင်္ချိုင်းတော်ရှိအေမာမ်(အ.စ) တို့၏ဇေယာရတ်များ လာရှိထားသည်။ ၁၂ပါးသောအေမာမ်များ၏ဇေယာရတ်များအပြင် အေမာမ်များ၏သားတော်၊သမီးတော်တို့၏ဇေယာရတ်များ၊ အချို့သောရှီအာပညာရှင်များအတွက်ဖတ်ရွတ်ရန် ဇေယာရတ်များလည်းပါဝင်ပြီး ဟဇရတ်မွစ်လင်မ်ဘင်န်အကီးလ်၊ ဖွာတွေမာဘင်န်သေအစဒ်၊ အိုဟွဒ်စစ်ပွဲ၌ ကျဆုံးခဲ့ကြကုန်သောရှဟီဒီ သာသနာ့အာဇာနည်များ၊ စလ်မာန်နေဖာရ်စီ စသည့်သူမွန်သူမြတ်များ နှင့် အခြားသောပုဂ္ဂိုလ်မွန်များ၊ ကူဖွာမက်စ်ဂျိဒ်၊ဆွအ်ဆွအာမက်စ်ဂျိဒ် စသည်တို့၌ ကျင့်ဆောင်ရန်များကိုလည်း ဤအပိုင်း၌ထည့်သွင်းဖော်ပြထားသည်။ ဤအခန်း၏အရှည်ဆုံးအပိုင်းမှာ အေမာမ်ဟိုစိုင်းန် (အ.စ) ဇေယာရတ်ဖြစ်ပြီးအထူးဖေါ်ပြထားသည်။ အေမာမ်ဟုစိုင်းန် (အ.စ)၏အကျော်ကြားဆုံးဇေယာရတ်ဒုအာများမှာ ဇေယာရတ်အာရှုရာ၊ ဇေယာရတ် အရ်ဘအီန် နှင့် ဇေယာရတ်ဝါရိစ်တို့ဖြစ်ပြီး ဤအခန်းကဏ္ဍတွင်ဆင့်ပြန်ထားသည်။ ဒုအာနွဒ်ဘာ၊ ဒုအာအဟ်ဒ် နှင့် ဇေယာရတ်ဂျာမေအာကဘီရာတို့အားလည်း ခေတ်ကာလအေမာမ် (အ.ဂျ) နှင့်သက်ဆိုင်သည့် အပိုင်း၌ဖော်ပြထားသည်။ အေမာမ်ဇမာန်း (အ.ဂျ) နှင့်သက်ဆိုင်သောဇေယာရတ်များပြီးနောက် တမန်တော်များ ၏ဇေယာရတ်များ၊ ဟဇရတ်မာစူမာ (စ.အ)၊ ဟဇရတ်အဘ်ဒွလ်အဇီးမ်ဟစန်နီတို့၏ဇေယာရတ်များကိုဖော်ပြထား သည်။ ဤအခန်း၏နောက်ဆုံးအပိုင်းသည် မဖာသီးဟ်၏ပထမစာမူ၌ နောက်ဆုံးအနေဖြင့်ပါဝင်ထည့်သွင်းထား သောအကြောင်းအရာဖြစ်ပြီး မုအ်မင်န်သက်ဝင်ယုံကြည်သူများ၏ဂူသင်္ချိုင်းများအား ဇေယာရတ်ပြုဖူးမြော်ှခြင်း နှင့် ၎င်းတို့နှင့်ပတ်သက်စပ်ဆိုင်သည့်ဒုအာများခေါင်းစဥ်ဖြင့် ထိုအကြောင်းအရာကိုဖော်ပြထားသည်။
မဖှာသီဟုလ်ဂျေနားန်၌ ထပ်မံတိုးလာသောအကြောင်းအရာများ
ရှေးခ်အဘ္ဘာစ်ကူမ္မီသည် ဒုတိယအကြိမ်ဖြန့်ဝေရာတွင် မဖှာသီဟုလ်ဂျေနားန်၌အခြားအကြောင်းအရာများကိုပါ ထပ်မံတိုး၍ ရေးသားဖြန့်ဝေခဲ့သည်။(12)ဤအခန်းကဏ္ဍတွင် အကြောင်းအရာ(၈)ခုကို လူတို့၏အလွန်မှပင်လိုအပ်သောအကြောင်းအရာများဟု ယုံကြည်ကာ ထပ်မံတိုးခဲ့လေသည်။၎င်းတို့မှာ - • လမြတ်ရမဒွါန်ကိုနှုတ်ဆက်သည့်ဒိုအာ • ဇေယာရသ်သေဂျာမေအာ အအင်မသိလ်မို့အ်မေနီးန် • ဇေယာရသ်သေဝေဒါဟ်(အေမာမ်များနှင့်နှုတ်ဆက်သောဇေယာရသ်) • အေမာမ်ဇမာန်းပျောက်ကွယ်နေချိန်၌ဖတ်ရန်ဒိုအာ • ဂဒိရ်နေ့မြတ် ခွဒ်ဘာ • ဇေယာရသ်များဖတ်ပြီးနောက်ဖတ်ရန်ဒိုအာ • ဒိုအာတောင်းခံပုံ • ကိုယ်စားဇေယာရသ်ပြုလုပ်နည်း
ဘာကီယားသ်ဆွာလေဟားသ်=
၎င်းစာအုပ်ကို မဖှာသီဟ်ကျမ်းကို ပြုစုခဲ့သူကိုယ်တိုင်မှ ထိုကျမ်း၏ စာမျက်နှာဘေးအလွတ်နေရာများတွင် ရေးသားခဲ့သောအကြောင်းအရာများကို ရေးသားပြီး ဖြန့်ဝေခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။(13)ရှေးခ်အဘ္ဘာစ်-စေ-ကူမ္မီပြောကြားချက်အရ ကျွန်ုပ်သည်ဤစာအုပ်ကို ၁၃၄၅ခုနှစ် မိုဟရမ်လ (၁၉)ရက်သောကြာနေ့တွင် အပြီးသတ်ခဲ့သည် ဟုဖြစ်သည်။(14) ဤစာအုပ်ကို မဖှာသီဟုလ်ဂျေနားန်နှင့်အတူ ဖြန့်ဝေထားလေသည်။ယင်းစာအုပ်၌ အခန်း(၆)ခန်းပါရှိပြီး ၎င်းတို့မှာ- • အခန်း(၁)- ထိုအတွင်း၌ နေ့စဥ်နှင့်ညတိုင်းပြုလုပ်ရမည့်ကျင့်စဥ်များနှင့် နေ့စဥ်နာရီတိုင်း၌ဖတ်ရမည့်ဒိုအာများအပြင် နမာဇေရှဘ်ဖတ်နည်းတို့ကိုပါထည့်သွင်းဖေါ်ပြထားသည်။ • အခန်း(၂) -ထိုအတွင်း၌ မွစ်သဘဟ်နမားဇ်များ၊အေမာမ်(အ.စ)များကိုလက်ဆောင်ပါးသောနမားဇ်များနှင့် ကဘရ်၏ပထမဆုံးည နမားဇ်၊ နမာဇေဟာဂျသ်၊ နမာဇေအိစ်သေဂါဆာများနှင့် ခုနှစ်ရက်တစ်ပတ်အတွင်းရှိရက်တိုင်းတွင်ဖတ်ရမည့်နမားဇ်များတို့ပါဝင်သည်။ရှေးအဘ္ဘာစ်-စေ-ကူမ္မီသည် အစ်သေခါရာအမျိုးမျိုးနှင့် အစ်သေခါရာကြည့်ပုံများကိုပါ ဖေါ်ပြထားသည်။ • အခန်း(၃)- ထိုအခန်းတွင် ဒိုအာများနှင့် ဝေဒနာများကို ကုသသည့် သာအ်ဝီးဇ် များကို ရေးသားဖေါ်ပြထားလေသည်။ • အခန်း(၄)- ယင်းအခန်းတွင်မူ ကာဖှီကျမ်းမှ ဒိုအာများကိုရွေးချယ်ကာရေးသားထားလေသည်။ ထိုဒိုအာအများစုသည် လူ့ဘဝတွင် ဖြစ်တတ်သည့် အခက်အခဲများ ပပျောက်စေရန်အတွက် ဖတ်သည့် ဒိုအာများဖြစ်သည်။ ဥပမာ- ရိုဇီရိက္ခာနည်းပါးလာခဲ့ပါက (သို့) လိုအပ်ချက်များဖြစ်ပေါ်လာပါက ဖတ်ရန် ဒိုအာများဖြစ်သည်။ • အခန်း(၅)-၎င်းအခန်းတွင် (ဟိရ်ဇ်)တည်းဟူသော အဆောင်ဒိုအာများနှင့် မိုဟဂျုလ်ဒအ်ဝါးသ်နှင့် မွဂျ်သဘာဒိုအာကျမ်းများမှ ဒိုအာအတိုများကို ရွေးချယ်၍ဖေါ်ပြထားလေသည်။ထိုအတိုင်းပင် ဒုက္ခများကင်းဝေးဖို့ရန်အတွက်တောင်းခံပုံဒိုအာများနှင့် ရိက္ခာတိုးပွားရန်အတွက် ဒိုအာများလည်းပါဝင်သည်။ • အခန်း(၆)- ထိုအခန်းတွင် အချို့သောစူရာဟ်များ၊ အာယတ်တော်များ၏ထူးခြားချက်များအပြင်စုံလင်သောအကြောင်းအရာ မျိုးစုံနှင့် နေ့စဥ်ဘဝအခက်ခဲဒုက္ခများကိုဖြေရှင်းပေးရန်အသုံးဝင်သည့် အချို့သောကုရ်အာန်အာယတ်တော်များ၊ စူရာဟ်များ၏ ထူးခြားချက်များကို ဤအပိုင်း၌ဖော်ပြထားသည်။ တစ်စုံတစ်ဦးအားအိပ်မက်၌တွေ့ဆုံစေရန်ဖတ်ရသည့်ဒိုအာ၊ စာလေ့လာရာ၌ဖတ်ရန်ဒိုအာ၊ အကီကာလုပ်ပုံလုပ်နည်းအကြောင်းနှင့် ကုရ်အာန်နှင့်အစ်သေခါရာကြည့်ခြင်းတို့သည်လည်း ဤအပိုင်း၌ပါရှိထားသည်။နောက်ဆုံး၌ သေဆုံးသွားသောသူတို့အတွက် ပြုလုပ်ပေးရန် ဥပဒေသများအနည်းငယ်တင်ပြ၍ အဆုံးသတ်ထားလေသည်။
ကျမ်းကိုးစာရင်း =
မဖာသီဟွလ်ဂျနာန်အားရေးသားပြုစုရာ၌ ရှိခ်အဘားစ်ကွမ်မီအသုံးပြုခဲ့သည့် အချို့သောကျမ်းဂန်များ၏ အမည်ကို အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ • اثبات الهداة نوشته شیخ حر عاملی • الاحتجاج نوشته احمد بن علی طبرسی • الاختیار نوشته ابن باقی • اربعة ایام نوشته میرداماد • الأزریة مشهور به هائیه نوشته شیخ کاظم ازری • إعلام الوری نوشته شیخ طبرسی • الإقبال نوشته سید بن طاووس • الأمالی نوشته شیخ طوسی • الأمان نوشته سید بن طاووس • بحار الانوار نوشته علامه مجلسی • بلد الامین نوشته کفعمی
ရှိခ်အဘာစ်ကွမ်မီသည် အခြားသောကျမ်းကိုးများကိုလည်း မဖာသီးဟ်၌ဖော်ပြထားသည်။ ထိုသည်တို့မှာ မိရ်ဇာအိစ်ကန်ဒဲရ်ဘီဂ်မန်ရှီရေးသားထားသော သာရီးခေအာလမ်အာရားယေအဘ္ဘာစီကျမ်း၊ အလ္လာမာ မဂျ်လစ်စီ ရေးသားထားသော သို့ဟ်ဖသွဇ်ဇာအိရ်၊ ရှိခ်တူစီ ၏ သဟ်ဇီဘွလ်အဲဟ်ကာမ်ကျမ်းကြီး၊ (အမည်မသိ)ရေးသားသူ ၏ဂျာမေအွလ်အခ်ဘားရ်ကျမ်း၊ စိုင်ယိဒ်ဘင်န်တွာဝူးစ်ရေးသားထားသည့် ဂျမားလွလ်အွစ်ဘူးအ် ကျမ်းတို့ဖြစ်သည်။ 15
ပုံနှိပ်ခြင်းနှင့််ထုတ်ဝေခြင်း
ရှိုခ်အဘာစ်ကွမ္မီသည် မဖာသီးဟ်အား ဟစ်ဂျရီသက္ကရာဇ် ၁၃၄၄ ခုနှစ်တွင် ပထမဆုံးအကြိမ်အနေဖြင့် မရှ်ဟဒ်မြို့၌ ထုတ်ဝေခဲ့သည်။ 16 ဤစာအုပ်အား လက်ရေးလှအနုပညာရှင်ကြီးများဖြစ်ကြသည့် တွာဟိရ်ခူရှ်နဝီးစ် 17 ၊ မိဆွ်ဘာဟ်ဇာဒေး 18 ၊ မိရ်ဇာအဟ်မဒ်ဇန်ဂျာနီ 19 ၊ မုဟမ္မဒ်ရေဇွာအက်ဖ်ရှာရီ 20 နှင့် အခြားသူများသည် စာမူလက်ရေးနှင့် ပုံတူကူးယူခြင်းပုံစံများဖြင့် ရေးသားခဲ့ကြသည်။ ယခုပင်လျင် မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်စာအုပ် အား အပိုင်းအစ၊ ပုံစံမျိုးစုံတို့ဖြင့် မရေမတွက်နိုင်အောင် ထုတ်ဝေနေကြဆဲဖြစ်သည်။ ဤကျမ်း၏ထူထဲလေးလံ မှု့ကြောင့် အချို့သောထုတ်ဝေသူများသည် ထိုကျမ်း၏အကြောင်းအရာများမှ အချို့ကိုရွေးထုတ်ခြင်းများပြုလုပ် ခဲ့ကြပြီး ၎င်းကို မဖာသီဟ်မှ ရွေးချယ်ထားသော သို့မဟုတ် မဖာသီဟ်မှကောက်နှုတ်ထားသော ခေါင်းစဥ်ဖြင့် ထုတ်ဝေခဲ့ကြသည်။ 21
ဘာသာပြန်များ
ကျင့်ဆောင်မှု့၊ဇေယာရတ်နှင့်ဒိုအာတိုင်း၏အစ၌ ရှင်းပြထားချက်များကို ရှိခ်အဘာစ်ကွမ္မီသည် ဖာရ်စီဘာသာ စကားဖြင့် ရေးသားထားသည်။ သို့သော် အရဘီဘာသာစကားဖြင့်ရေးသားထားသော ဇေယာရတ် နှင့် ဒုအာ စာသားများကိုမူ အချို့သောဘာသာပြန်ဆိုသူများက ဖာရ်စီဘာသာစကားသို့ပြန်ဆိုထားကြသည်။ မဖာသီဟ်ကျမ်း၏ အကျော်ကြားဆုံး နှင့် အများဆုံးဖာရ်စီဘာသာပြန်မှာ မဲဟ်ဒီအေလာဟီကွမ်ရှေအီ ၏ ဘာသာပြန်ဖြစ်သည်။ စိုင်ယိဒ်ဟာရှင်မ်ရစူလီမဟဲလ်လာသီ 22 ၊ ဟိုစိုင်းန်အွစ်သားဒ်ဝလီ 23 ၊ မုဟမ္မဒ်ဘာကိရ် ကွမ်ရေအီ တို့နှင့် အခြားသောသူများ၏ဘာသာပြန်များကိုလည်းထုတ်ဝေခဲ့ကြသည်။ အီရန်နိုင်ငံသားများအသုံးပြုသည့် နေသက္ကရာဇ်၁၄၀၂ (၃)လပိုင်း ၉ ရက်နေ့ ဟီဂျရီ၁၄၄၄ ခုနှစ် ဇီလ်ကိုင်အ်ဒါ (၁၀)ရက်နေ့တွင် မဖှာသီဟုလ်ဂျေနားန် နှစ်တစ်ရာပြည့်အခမ်းအနားကျင်းပခဲ့သည်။24ထိုအခမ်းအနားတွင် သွာဟေရ်ခူးရှ်နဝီးစ်ကိုယ်တိုင် လက်ရေးလှ လက်ရေးဖြင့်ရေးသားခဲ့သော ပုံစံအတိုင်း နှင့် ရှေးခ်အဘ္ဘာစ်-စေ-ကွမ္မီ အမှားပြင်ဆင်ထားသည့်အတိုင်း ပုံစံအသစ်ဖြင့် ပုံနှိပ်ထုတ်ခဲ့သော မဖှာသီကျမ်းကို ခင်းကျင်းပြသခဲ့သည်။၎င်းအပြင် ထိုပုံနှိပ်အသစ်အတွင်း အခြားပုံနှိပ်များကွာခြားမှုရှိသည်များကိုလည်း ကျမ်း၏ ဘေးပတ်ဝန်းကျင်နေရာအလွတ်များ၌ ထည့်သွင်းဖေါ်ပြထားသည်။ထို့အပြင် ဒိုအာများကို စာကြောင်းတိုင်း၌ အမှတ်စဥ်များတပ်ပေးထားပြီး အဖြတ်အတောက်အမှတ်အသားများကိုလည်း ထည့်သွင်းပုံနှိပ်ထားလေသည်။25 မဖာသီဟ်အား အခြားဘာသာစကားများဖြစ်သော အင်္ဂလိပ်(အနည်းဆုံး ဘာသာပြန်လေးမျိုး)၊ ပြင်သစ်၊ တူရကီ၊ အူရ်ဒူ၊ စပိန် ဘာသာစကားတို့ဖြင့်လည်း ဘာသာပြန်ခဲ့ကြသည်။ 26
ဝေဖန်သုံးသပ်ချက်
သုတေသီများမှ မဖာသီဟ်ပါအကြောင်းအရာအချို့နှင့် ရှိခ်အဘာစ်ကွမ္မီ၏ တင်ပြပြောကြားချက်များအပေါ်ဝေဖန်ချက်များထွက်ပေါ်ခဲ့လေသည်။ ဥပမာအနေဖြင့်ပြရသော် «زنده دلی در صف افسردگان /رفت به همسایگی مردگان...» ဆိုသည့် ဂျာမီ 27 ရေးသားခဲ့သည့်ကဗျာအား နေဇာမီ 28 ရေးခဲ့သည်ဟု ဖော်ပြထားသည့်စသဖြင့် အကြောင်းအရာများအပေါ် ဝေဖန်မှုများထွက်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ ထိုအတိုင်းပင် အာယသွလ္လာနာဆွီရ်မကာရင်မ်ရှီရာဇီသည် မဖာသီဟ်နဝီးန်ကျမ်းနိဒါန်း၌ အားနည်းချက်များအား ဖယ်ရှားခြင်း၊ ဒိုအာ၊ဇေယာရတ်တို့၏ကျမ်းကိုးများ၊အထောက်အထားများအား ထပ်တိုးခြင်း၊ ခေတ်ကာလ အခြေအနေ၊နေရာနှင့်လိုက်လျောညီထွေမှု့ရှိစေခြင်း၊ မလိုလားသူတို့၏ အပြစ်ပြောခြင်း ၊အမှားထောက်ပြခြင်းခံရနိုင်သော အကြောင်းအရာများကိုဖယ်ထုတ်ခြင်း စသည်တို့အား မဖာသီဟ်နှင့် ပတ်သက်၍ ကျယ်ပြန့်သောပြန်လည် ရှု့မြင်သုံးသပ်ချက်များပြုလုပ်ခဲ့သည် ဟုရေးသားဖေါ်ပြထားလေသည်။29
ဆက်စပ်သောစာအုပ်များ
မဖာသီဟ်နဝီးန်
မူရင်းဆောင်းပါး-မဖာသီဟ်နဝီးန်(စာအုပ်) အာယသွလ္လာနာဆွီရ်မကာရင်မ်ရှီရာဇီ၏ မဖာသီဟ်နဝီးန်ကျမ်းသည် မဖာသီဟုလ်ဂျေနာန်ကျမ်းအား ပိုမိုအထောက်အထားခိုင်လုံပြီး ခိုင်ခံ့စေသောကျမ်းတစ်စောင်ဖြစ်လာစေရန် ပြန်လည်စုစည်း၍ ဖြန့်ဝေထားသော ကျမ်းတစ်စူဖြစ်သည်။ 30 အာယသွလ္လာနာဆွီရ်မကာရင်မ်ရှီရာဇီ ကိုယ်တိုင်၏ပြောကြားချက်အရ ၎င်းသည် ထိုကျမ်းစာအုပ်အား ထုတ်ဝေရခြင်းရည်ရွယ်ချက်မှာ လက်ရှိခေတ်ကာလနှင့်လိုက်လျောညီထွေရှိလာစေရန် နှင့်ပြသနာ၊အခက်ခဲဖြစ်လာစေသည့် အချို့သောအကြောင်းအရာများကို ဖယ်ထုတ်ပစ်လို၍ဖြစ်သည် ဟူ၏။ 31 ရေးသားပြုစုသူမှ ပြောကြားထားသည်မှာ -ဒိုအာနှင့် ဇေယာရသ်အခန်းကဏ္ဍအသီးသီးတွင် နိဒါန်းများကို တိုးထားသလို ဒိုအာနှင့် ဇေယာရသ်တို့၏ ရင်းမြစ်များကိုလည်း ကျမ်းကိုးနေရာများ၌ထည့်သွင်းဖေါ်ပြထားကာ တူညီနေသော အမဲလ်ကျင့်ဆောင်မှုများနှင့် အားနည်းချက်ရှိသော အကြောင်းအရာများကိုဖယ်ရှားထားပါသည်။ ထို့အပြင် ဤကျမ်း၏ထူးခြားချက်တစ်ခုမှာ မဖှာသီကျမ်း၌ပါရှိသောဒိုအာနှင့်ဇေယာရသ်များကို ရွေးချယ်ထည့်သွင်းဖေါ်ပြရာတွင် ဒိုအာနှင့်ဇေယာရသ်များ၏ ရင်းမြစ်ကိုသာ သတိပြုစီစစ်သည်မဟုတ်ပဲ ၎င်းတို့၏ အဓိပ္ပါယ်များကိုပါ အသေအချာ စီစစ်ဖေါ်ပြထားသည်ဟု ဖြစ်သည်။32
မင်န်ဟာဂျွလ်ဟယားသ်
မူရင်းဆောင်းပါး-မင်န်ဟာဂျွလ်ဟယားသ်ဖိလ်အဒ်အီယဟ် ဝ ဇေယာရားသ် ဤစာအုပ်အား မုဟမ္မဒ်ဟာဒီယူစွဖ်ဖီဂဲရ်ဝီမှ ရေးသားထားခြင်းဖြစ်ပြီး မဂျ်မအ်အေဂျဟာနီယေအဟ်လေဘိုင်သ် မှပုံနှိပ်ထုတ်ဝေထားသည်။ ဤစာအုပ်သည် မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်ကျမ်း၌လက်ရှိပါဝင်နေသော ဒိုအာများ၊ဇေယာရတ်များ၏ အထောက်အထားများကိုပြည့်စုံစွာစီစစ်ထားသည်။ 33 ဤစာအုပ်၏အချို့သောထူးခြားချက်များမှာ အောက်ပါအတိုင်းဖြစ်သည်။ မဖာသီဟွလ်ဂျေနာန်၌ ပါဝင်သော ဒိုအာ၊ဇေယာရတ်များ၏အထောက်အထားများအားစီစစ်၍ အချို့ကို ဖယ်ထုတ်ခြင်း နှင့် အစားထိုးခြင်းများပြုလုပ်ခြင်း။ ဒိုအာများနှင့်ဇေယာရတ်များ၏ကျမ်းကိုးများအား တိကျစွာယူဆောင်လာခြင်း။ အချို့သောနေရာများ၌ သမိုင်းကြောင်းဆိုင်ရာကျမ်းကိုးများကို သွားရောက်လေ့လာစေခြင်း။ 34
မဖာသီဟွလ်ဟယားသ်
မူရင်းဆောင်းပါး- မဖာသီဟွလ်ဟယားသ် မဖာသီဟွလ်ဟယားသ်စာအုပ်ကို သုတေသီတစ်စုမှ အာယသွလ္လာအဘ်ဒွလ္လာဂျဝါဒီအာမူလီ၏ကွပ်ကဲမှု့အောက်၌ ရေးသားခဲ့ကြခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းသည်ဤကျမ်းကို ဒုတိယမဖှာသီဟွလ်ဂျေနားန်ဟု အမည်ပေးထားလေသည်။ထိုအတိုင်းပင် ဤစာအုပ်ရေးသားခြင်း၏ရည်ရွယ်ချက်ကိုလူတို့၏နေထိုင်မှုစနစ်ကို အစ္စလာမ့်လူနေမှုစနစ်ဖြစ်လာစေရန် သွန်သင်သောအားဖြင့် ရေးသားခဲ့သည်ဟုဆိုထားသည်။ 35 ၎င်းကျမ်း၏ထူးခြားမှုမှာ ခေတ်ကာလနှင့်တပြေးညီဖြစ်ခြင်း၊ခေတ်ကာလကြီးအပေါ်ရှု့မြင်သုံးသပ်ခြင်း စသဖြင့်တို့ဖြစ်လေသည်။36