ခွာဂျာနဆ်ွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး

ခွာဂျာနဆ်ွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး(ဟစ်ဂျရီ ၅၉၇-၆၇၂ ခုနှစ်) သည် 7 ရာစု နှစ် ၏ ကျော်ကြားသော ရှီအာဘာသာ၏ဒဿနိကဗေဒနှင့် ကလမ် ပညာရှင်ဖြစ်သည်။ ခွာဂျာနဆ်ွီး သည် ဒဿနိကဗေဒကို ပြန်လည်နိုးကြားလာအောင်ပြုလုပ်ပေးခဲ့သူဖြစ်ပြီး ဒဿနိကဗေဒနည်းကို ရှီအာ၏ကလမ်ဘာသာရပ်တွင် ထည်းသွင်းအသုံးပြုတီထွင်ခဲ့သူအဖြစ် သတ်မှတ်ခံရသည်။ အလ္လာမာဟစ်လီ၊ အေဘ်နေမီစမ်ဘဟ်ရာနီ နှင့် ကိုသွဘ်ဒီန်းနေရှိီရာဇီ ကဲ့သို့သော ရှီအာပညာရှင်အချို့သည် သူ၏တပည့်များဖြစ်သည်။

နဆ်ွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် ကျင့်ဝတ်၊ ယုတ္တိဗေဒ၊ ဒဿနိကဗေဒ၊ ကလမ်ပညာ၊ သင်္ချာနှင့် နက္ခတ္တဗေဒ စသည့်ကို စာအုပ်များနှင့် စာစောင်များစွာကို ရေးသားခဲ့သည်။ သူ၏ အရေးပါပြီး ကျော်ကြားသော စာအုပ်အချို့မှာ "အခ်လားက်နာဆွေရီ" , "အောင်ဆွားဖ်ဖွလ်အရှ်ရဖ်" "အစားစ်စွလ်အေက်သေဘားစ်" "ရှရ်ဟ်ဟွရ်အေရှာရားသ်၊ "သဂျ်ရီးဒွလ်အဲအ်သေကားဒ်" ၊ "ဂျာမေအ်အွလ်ဟေစားဘ်" ၊ ကျော်ကြားသောစာအုပ်ဖြစ်သည် "ဇန့်ဂျ်အီခါနီး" နှင့် နက္ခဗေဒနှင့်သတ်ဆိုင်သည့် သဇ်ကေရာဟ် ဖီးအေလ် မွလ်ဟိုင်းရ်အသ် တို့သည်၎င်း၏အရေးကြီးထင်ရှားသော စာအုပ်ဖြစ်သည်။ ထို့အတူ မရာဂါအမည်ရ နက္ခဗေဒကြည့်မြှော်စင်နှင့် ထို့မြှော်စင်ဘေးတွင်စာအုပ်ပေါင်း 400,000 ကျော်ကို စုစည်းထားတဲ့ မရာဂါစာကြည့်တိုက်ကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့ပါသည်။

ခွာဂျာနဆွီးရ် သည် သူ၏ခေတ်အုပ်စိုးရှင်အချို့နှင့် ပေါင်းသင်းရန် အတင်းအကျပ်ခိုင်းစေခံခဲ့ရသော်လည်း ဤအသင်းအဖွဲ့များနှင့်အတူရှိစေ၌ပင် တချို့သောအကျိုးများနှင့် စာအုပ်များကိုရေးနိုင်ခဲ့သည်။ ဥပမာအားဖြင့်၊ ဟလာကူးနှင့်အတူရှိစဥ်တွင် သူသည် ပျက်စီးတော့မည့် အစ္စလာမ့်အမွေအနှစ်များကို ကာကွယ်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး သူ၏လုပ်ရပ်များကြောင့် အချိန်အနည်းငယ်အကြာတွင် မွန်ဂိုများသည် အစ္စလာမ်ဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်လာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ဘဂ္ဂဒက်ကို မွန်ဂိုတို့ သိမ်းပိုက်မှုအတွင်း ၎င်း၏ရောက်ရှိနေခြင်းသည် လူအများ၏ လုယူမှု၊ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်ခြင်းများကို လျှော့ချနိုင်ပြီး ပညာရှင်များစွာကို သေခြင်းမှ လွှတ်မြောက်နိုင်ခဲ့သည်။

ခွာဂျာနဆွီး ဟာ ဘဂ္ဂဒက်မှာ ကွယ်လွန်သွားခဲ့ပြီး သူ့၏ဆန္ဒ(ဝစီယသ်)အရ ကာဇွမ်မိုင်း ဗိမာန်တွင် မြှုပ်နှံခဲ့သည်။ အေစ်ဖန့်ဒ်လ(ပါရှန်းပြက္ခဒိန်၏ ဆယ်နှစ်မြောက်လ) ၅ရက်နေ့သည် သူ၏ မွေးနေ့ဖြစ်ပြီးထိုနေ့အား ရူးဇ်ဇေမိုဟန်ဒေစ် အဖြစ် ထိုပညာရှင်အား ဂုဏ်ပြုအသိအမှတ်ပြု မှတ်တမ်းတင်ထားပါသည်။

အတ္ထုပတ္တိ

ခွာဂျာနဆွီးရ်ရွလ်ဒီန်းတူစီး ဟုလူသိများသော မိုဟမ္မဒ် ဒေဘ်နေ မိုဟမ္မဒ် ဒေဘ်နေ ဟာစန် ကို ဟစ်ဂျရီ ၅၉၇ ခုနှစ် ဂျမာဒီဒလ်အောင်ဝလ် ၁၁ရက်နေ့၌ တူးစ် မြို့တွင်မွေးဖွားခဲ့သည်။ (1) ငယ်စဉ်ကပင် ကုရ်အာန်၊ အာရဗီသဒ္ဒါ(ဆရ်ဖ် နှင့် နဟ််ဝ်)နှင့် အမူအကျင့်တို့ကို သင်ယူခဲ့သည်။ နောက်ပိုင်းမှာ သူ့အဖေရဲ့ လမ်းညွှန်မှုနှင့် ကမာလွလ်ဒီးန်မိုဟမ္မဒ် (မှတ်ချက် 1)ထံမှ သင်္ချာအခြေခံကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။ သူသည် ဖေက်ဟ်နှင့် ဟဒီးစ်ပညာရပ်ကို သူတို့၏ခေတ်က အထင်ကရ ပညာရှင်ဖြစ်ခဲ့သည့် သူ့အဖေနှင့် အဘိုးထံမှ ဆည်းပူးခဲ့သည်။ (2) သူ၏ဆရာများထဲမှ နောက်တစ်ယောက်မှာရှိိအာဖြစ်သည့်သူ့ဦးလေး နူးရ်ရွလ်ဒီန်းအလီ အေဘ်နေ မိုဟမ္မဒ် ထံမှ ယုတ္တိဗေဒနှင့် ဒဿနိကဗေဒ ကိုသင်ယူခဲ့သည်။ (3)

ဖခင်သေဆုံးပြီးနောက် တူစီးသည် ထိုအချိန်တွင် ပညာရှင်နှင့် ပညာတတ်များ၏ဗဟိုဖြစ်သည့် နီရှာပူးရ် သို့ပြောင်းရွှေ့ခဲ့သည်။ (4) သူသည် ဖခ်ရွလ်ဒီးန်ဒါမားဒ်(မှတ်ချက် 2)၏လမ်းညွှန်မှုအောက်တွင် ဖလ်ဆဖာဘာသာရပ်ဖြစ်သည့် အဘူအလီစီနား၏ အေရှာရားသ် စာအုပ်ကို လေ့လာခဲ့ပြီး ကိုသွဘ်ဘိုဒီးန်နေမေဆွ်ရီထံ မှ ဆေးပညာနှင့်ပတ်သတ်သည့် ကာနူးန်စာအုပ် ကို သင်ယူခဲ့သည်။ (5) သူသည် ဆရားဂျ်ဂျွလ်ဒီးန်ကမ်ရီ၊အဘွလ်စအ်ဒါးသ် အေစ်ဖဟာနီ နှင့် အခြားသူများနှင့်အတူ လေ့လာသင်ယူခဲ့သည်။ (6) သူသည် ထိုမြို့၌ ဖရီးဒ်ဒွလ်ဒီးန်အသွားရ် နှင့်လည်း တွေ့ဆုံခဲ့ပါသည်။ (7) ထို့အပြင်၊ အထူးသဖြင့် သင်္ချာနယ်ပယ်အသီးသီးတွင် ထင်ရှားသော ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည့် ကမာလွလ်ဒီးန် နေဘ်နေ ယူနွတ်စ် မူဆွေလီ ထံတွင်လည်း လေ့လာခဲ့သည်။ သူသည် အေဘ်နေ ဇဟ်ရာ့ ၏ စာအုပ်ဖြစ်သည်"အလ်ဂနီယာဟ်" ၏ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းကို အေမာမီယာမဇ်ဟ်၏ ထင်ရှားသောဖေက်ဟ် ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည့် ဆာလေမ် ဘင် ဘဒ်ရားန် မာဇနီ မေဆ်ွရီ ထံမှ သင်ယူခဲ့ပါသည်။ (8)

အစ်မာအီလီယားနန်းတော်တွင် နေထိုင်ခဲ့ခြင်း

မွန်ဂိုတွေ အီရန်ကို ကျူးကျော်ပြီး အထူးသဖြင့်ခိုရာဆာန်း၌မငြိမ်သက်မှုများဖြစ်ပေါ်ခဲ့ အချိန်တစ်ခုတိုင်မြို့အသီးသီးသို့ပြောင်းရွေ့နေထိုင်ခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးတွင်၊ ခိုရာဆာန် ရှိ အေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်များကိုအုပ်စိုးသူ နာဆွေရ်ရွလ်ဒီးန်၏ ၏ဖိတ်ကြားချက်အရ ကူဟေစ်တာန်း သို့သွားခဲ့သည်။ (9) ထိုတွင် နာဆွေရ်ရွလ်ဒိီးန် ရဲ့ တောင်းဆိုချက်အရ အဘူအလီမဆ်ကဝီရဟ် ရေးသည့် သဟ်ဇီးဘွလ်အခ်ဘားက် ဝေါ် တသ်ဟီးရွလ်အအ်ရားက် စာအုပ်ကို ပါရှန်ဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့ပြီး သူ့ကိုယ်ပိုင်အကြောင်းအရာတချို့ကို ထည့်သွင်းရေးသားပြီး ထိုစာအုပ်ကို နာဆွေရ်ရွလ်ဒီးန်၏အမည်ကိုအမှုးထားပြီး အခ်လားက်ကေနာဆွေရီဟု မှည့်တွင်ခဲ့သည်။ ဤစာအုပ်အား ဟစ်ဂျရီ ၆၃၀-၆၃၂ ခုနှစ်တွင်ရေးသားခဲ့ခြင်းဖြစ်ပါသည်။ (10) သူသည် နာဆွေရွလ်ဒီးန် ၏သား မိုအိုင်ယင်းန်နွလ်ဒီးန် ကိုအစွဲပြု၍ ထိုနေရာတွင် ရေဆာလသွလ်မိုအိုင်ရေနာ အမည်ရှိ အင်္ဂတေဗေဒဆိုင်ရာ စာအုပ်ကိုလည်း ရေးသားခဲ့သည်။ (11) အေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်များကို မွန်ဂိုများ၏ တိုက်ခိုက်ခြင်းကို ခံနိုင်ရည်ရှိသော တစ်ခုတည်းသော အင်အားအဖြစ် လူသိများသည်။ ခိုရာဆားန် နှင့် နီရှာပူးရ် မြို့များသည် မွန်ဂိုတို့လက်သို့ လုံးလုံးကျဆုံးခဲ့သော်လည်း ထိုခံတပ်များသည် နှစ်ပေါင်းများစွာ ခုခံခဲ့ပြီး မွန်ဂိုတို့ထံ လက်နက်မချခဲ့ပေ။ (12)

ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး နာဆွေရ်ရွလ်ဒီန်းထံ ရောက်ရှိလာကြောင်း သတင်းရရှိသည်နှင့်တပြိုင်နက် အေစ်မာအီလီယားသ် ၏ခေါင်းဆောင် ဖြစ်ည့် အလာအွလ်ဒိးန် မိုဟမ္မဒ် က သူ့ကို အဖိုးတန်ဧည့်သည်အဖြစ် သတ်မှတ်ဖိတ်ကြားခဲ့သည်။ ခွာဂျာနဆွီးရ်သည် နာဆွေရ်ရွလ်ဒီးန် နှင့်အတူ မိန်းမူးန်ဒိုးဇ် ခံတပ်သို့ သွားခဲ့ကြပြီး အေစ်မာအီလီယားသ်ခေါင်းဆောင်မှ ၎င်းအား လှိုက်လှိုက်လှဲလှဲဆီးကြိုမှုများပြုလုပ်ခဲ့သည်။အလာအွလ်ဒီးန်၏သားဖြစ်သူ ရွက်နွလ်ဒီးန်မွန်ဂိုတို့၏ ဒုတိယအကြိမ်ကျူးကျော်မှုအတွင်း လက်နက်ချသည်အထိ ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် အာလမူးသ်ခံတပ်၌ သူနှင့်အတူနေခဲ့သည်။ (13)

အေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်များတွင် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး ၏ တည်ရှိမှုနှင့် နေထိုင်မှုသည် မိမိ၏ဆန္ဒအလျောက်မဟုတ်ပဲ ၎င်းကို အတင်းအကြပ်ခိုင်းစေခြင်းဖြစ်သည်ဟု သမိုင်းပညာရှင်အချို့က ယုံကြည်ကြသည်။ (14) သို့သော်လည်း အားက်ဆရာအီ သည် သူ၏စာအုပ် "မဆာမေရသွလ် အခ်ဘားရ်" တွင် ခွာဂျာတူစီး သည် အေစ်မာအီလီယားသ် များကြားတွင် အကြွင်းမဲ့အာဏာကို ဆုပ်ကိုင်ထားပြီး ၎င်းအား"ခွာဂျာကာအေနားသ်" (စကြာဝဠာ၏မဟာဝိဇ္ဇာ) ဘွဲ့ကို ပေးအပ်ထားသည်ဟု ရေသားထားသည်။ (15) ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် အေစ်မာအီလီယားသ် များကြားတွင် ရှိနေမှုမှာ အတင်းအကြပ် ခိုင်းစေခံရသည်ဟု ယုံကြည်သူများ၊ ၎င်းတို့၏ ခံတပ်များတွင် အကျဉ်းချခံထားရသည်ဟုယုံကြည်သူများသည် သူ၏ "ရှရ်ဟေအေရှာရားသ်" စာအုပ်၏ အဆုံးတွင် သူ၏ညည်းညူဖွယ်နေ့ရက်များ နှင့်သူ၏ဘဝအကြောင်းကို ဝမ်းနည်းဖွယ် ပြောဆိုချက်များကို ကိုးကား၍ သက်သေပေးပြောဆိုကြသည်။ (16)

ဟလာကူးခါန်မွန်ဂို နှင့် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး

ဟလာကူး ၏ကွပ်ကဲမှုအောက်တွင်မွန်ဂိုတို့၏ဒုတိယမြောက်ကျူးကျော်မှုအပြီးတွင် အေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်မျာလက်နက်ချပြီးနောက် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး သည် ဟလာကူး၏ရှေ့မှောက်သို့ရောက်ရှိသွားခဲ့သည်။ (17) ဆယဒ်မိုဟ်ဆင်အမီးန်၏ အဆိုအရ ခွာဂျာတူစီး သည် ရွေးချယ်ပိုင်ခွင့်မရှိဘဲ ဟလာကူး နှင့်အတူ ရှိနေခဲ့သည်။လူထုစီမှသော်လည်းကောင်း အုပ်ချုပ်သူထံမှသော်လည်းကောင်းထိပါးမှုများကို ခုခံနိုင်ရန် အင်အားမရှိနေသော်လည်း သူသည် ပျက်စီးတော့မည့် အစ္စလာမ့်အမွေအနှစ်များကို ကာကွယ်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။သူ၏လုပ်ရပ်များကြောင်းအချိန်အတန်ကြာပြီးနောက်တွင် မွန်ဂိုတို့သည် အစ္စလာမ်ဘာသာကို သက်ဝင်ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။ (18) ခွာဂျာတူစီး သည် ၆၅၅ခုနှစ်ဟစ်ဂျရီတွင် ဟလာကူး ဘဂ္ဂဒက်ကို တိုက်ခိုက်စဉ်တွင် ဟလာကူး နှင့်အတူ ရှိနေခဲ့သည်။ (19)

စာကြည့်တိုက် နှင့် နက္ခတာရာကြည့်မြှော်စင် စတင်တည်ဆောက်ခြင်း

ဟလာကူး မှ ဘဂ္ဂဒက်ကို သိမ်းပိုက်ပြီးနောက် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး သည် ဟလာကူး အား နက္ခတာရာကြည့်မြှော်စင်တည်ဆောက်ရန် တိုက်တွန်းခဲ့သည်။ထိုတိုက်တွန်းမှု၌ နက္ခတ်ဗေဒင်ပညာရပ်၌ရှိသော အသိပညာများဖြင့် ကြယ်တာရာများမှတစ်ဆင့် အနာဂတ်ဖြစ်ရပ်များ၊ သက်တမ်းနှင့် မျိုးရိုးစဉ်ဆက်များအကြောင်း စွလ် တန် (ဘုရင်)အားအသိပေးနိုင်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။ (20) ဤအဆိုပြုချက်သည် ဟလာကူးအားအကြိုက်တွေ့စေခဲ့ပြီး ဟစ်ဂျရီ ၆၅၇ ခုနှစ် တွင် နက္ခတ်တာရာကြည့်မြှော်စင်ကိုစတင်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။ (21) ဆယဒ်မိုဟ်ဆင်အမီးန် ၏ အဆိုအရ ခွာဂျာတူစီသည်နက္ခတ်တာရာကြည့် မရာဂါ မြှော်စင်ကို ထိုအချိန်၌ ပညာရှင် မြောက်မြားစွာ၏ စုဝေးရာ နေရာ၌ထားရှိခဲ့သည်။ ထို့သို့ထားရှိခြင်းမှာ ၎င်းတို့အား အသတ်ခံရခြင်းမှ ခိုလှုံရာ ပေးဆောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့အတူ စာအုပ်အမြောက်အမြားကို စုဆောင်းထိန်းသိမ်းရန် အရေးပါသော ကြိုးပမ်းအားထုတ်မှုများလည်း ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ (22) နက္ခတ်တာရာကြည့်မြှော်စင်ကို ခွာဂျာ ၏သက်တမ်းတစ်လျှောက်လုံး ဆက်လက်ဆောက်လုပ်ခဲ့ပြီး၊ ဤနက္ခတ်တာရာများမှရရှိသော နက္ခတ်ဗေဒင်ဇယားများကို "ဇီးဂျ်ဂျွလ်အီးလ်ခါနီ" ဟုခေါ်ဝေါ်ခဲ့ကြသည်။ (23) (မှတ်ချက်3)

ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး သည် မရာဂါ နက္ခတ်တာရာကြည့်မြှော်စင် နေရာဘေးတွင် စာကြည့်တိုက်ကြီးတစ်ခုကိုလည်း တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ဟလာကူး ၏အမိန့်အရ ဘဂ္ဂဒက်၊ ဒမတ်စကတ်၊ မူဆွေလ်နှင့် ခိုရာဆားန်တို့မှ လုယူခဲ့သော အဖိုးတန်အကျိုးရှိသော စာအုပ်များစွာကို ဤစာကြည့်တိုက်သို့ လွှဲပြောင်းရာက်ရှိခဲ့သည်။ ခွာဂျာ ကိုယ်တိုင် သူ့ရဲ့ နောက်လိုက်ရောင်းရင်းတွေကို ဘေလားဒ်မြို့၏ ပတ်ပတ်လည် ကိုစေလွှတ်၍ မည်သည့်နေရာမှာပင် ပညာပေးအသိတိုးစာပေများတွေ့လျှင်ဝယ်ယူ ရန်ခိုင်းစေလိုက်သည်။ (24) သမိုင်းပညာရှင်အချို့၏အဆိုအရ မရာဂါ စာကြည့်တိုက်တွင် စာအုပ်ပေါင်း ၄၀၀၀၀၀ ခန့်ကို စုဆောင်းခဲ့သည်။ (25) မရာဂါ နက္ခတ်တာရာ စာကြည့်တိုက်တွင် တရုတ်၊ မွန်ဂိုလီးယား၊ သက္ကတ၊ အာရူရီး နှင့် အာရဗီဘာသာစကားများမှ စာအုပ်အမျိုးမျိုးကို ပါရှန်းဘာသာသို့ ပြန်ဆိုခဲ့ပြီး ဗဟုသုတရှာဖွေသူများနှင့် နက္ခတ်ဗေဒင်ပညာရှင်များအတွက် ထားရှိပေးခဲ့သည်။ ဒီနက္ခတ်တာရာကြည့်မြှော်စင်နှင့်စာကြည့်တိုက် ဟာ အသိပညာတိုးပွားမှု၏အချက်အခြာနေရာတစ်ခုဖြစ်ခဲ့ပြီး ထိုထဲတွင် ခေတ်ကာလအမျိုးမျိုးမှ ပညာရပ်အမျိုးမျိုး၊ ဥပမာသင်္ချာဘာသာရပ်၊ နက္ခတ္တဗေဒနဲ့ သဘာဝသိပ္ပံပညာရပ်၊လေ့လာမှုနှင့်သင်ကြားမှုများရှိခဲ့သည်။ (26)

ဘဂ္ဂဒက်အားသိမ်းပိုက်မှု၌ပါဝင်ခြင်း

ဆွန်နီပညာရှင် အေဘ်နေတိုင်မီယဟ် (ဟစ်ဂျရီ ၆၆၁-၇၂၈ခုနှစ် ) က ဘဂ္ဂဒက်၏ မင်းဆက်သည် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်တူစီး ၏ အမိန့်ဖြင့် လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခြင်းခံခဲ့ရကြောင်း အခိုင်အမာဆိုထားသည်။ (27) သို့ရာတွင်၊ အချို့သောသူများသည် အေဘ်နေတိုင်မီယဟ်၏ ပြောဆိုချက်အား ၎င်းမတိုင်မီးရင်းမြစ်များ (မနာဘေအ်)ကိုလေ့လာရာ၌ ထိုသတင်းရင်းမြစ်များတွင် ထိုသို့သောအချက်အလက်များမရှိခြင်းအပေါ်အခြေခံ၍ အချို့က ၎င်းပြောဆိုချက်သည် မမှန်ကန်ကြောင်းနှင့် ခွာဂျာ အား မတရားစွပ်စွဲခြင်းဖြစ်သည်ဟု ပြောဆိုကြသည်။ အေဘ်နေတိုင်မီယာဟ် ပြီးနောက်ရင်းမြစ်များတွင် ၎င်းအားနောက်လိုက်မှုကြောင့် ဤပြောဆိုချက်မျိုး ပါဝင်လာသည်ဟု ၎င်းတို့က ထင်မှတ်ထားကြသည်။ (28) ဘဂ္ဂဒက်ကို သိမ်းပိုက်စဉ်က ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီန်းတူစီး ရှိနေခြင်းသည် လူများ၏ လုယက်မှုနှင့် အစုလိုက်အပြုံလိုက် သတ်ဖြတ်မှုများကို လျှော့ချရန် အချက်တစ်ချက်ဖြစ်ပြီး သူ၏ ပံ့ပိုးမှုဖြင့် ပညာရှင်များစွာသည် သေခြင်းမှ ကယ်တင်ခံခဲ့ရသည်ဟု သုတေသီအချို့က ယုံကြည်ကြသည်။ (29)

ကွယ်လွန်ခြင်း

ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်းတူစီသည် ဇိလ်ဟဂျ် လ ၁၈ရက်နေ့ ဟစ်ဂျရီ ၆၇၂ ခုနှစ်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။ သူသည် ထောက်ပံ့ရေးရာကိစ္စရပ်များနှင့်ပညာရှင်များ၏ ကိစ္စရပ်များကို ကြီးကြပ်ရန်အတွက် ဘဂ္ဂဒက်မြို့တွင်နေထိုင်ခဲ့သည်။ သူ၏ မှာတမ်း(ဝဆီယသ်)အရ ကာဇွမ်မိုင်းဗိမာန်တွင်မြှုပ်နှံခဲ့ ပြိီး (30) သူ၏ ပညာပိုင်းဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုများအကြောင်းကို သူ၏အုတ်ဂူတွင် ဖော်ပြခြင်းမပြုရန် ညွှန်ကြားထားပြီး သူ၏ မှာတမ်းအရ ကုရ်အာန် ၏ အာယသ်များမှတစ်ခုဖြစ်တဲ့ ”ဝ ကလ်ဘိုဟွမ် ဘားစေသွမ် ေဇရာအိုင်းဟေ ဘေလ် ဝဆွီးဒ်” (31) ဟူသော စကားလုံးကိုသာ သူ၏အုတ်ဂူတွင် ရေးထိုးထားသည်။ (32)

မဇ်ဟဘ် (ဂိုဏ်း)

ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် ၁၂ပါးအေမာမ်ကိုလက်ခံသူရှီအာဖြစ်ကြောင်း အထောက်အထားများစွာ ရှိပါသည်။ "သဂျ်ရီးဒွလ် အအ်သေကားဒ်" ကဲ့သို့သော သူ၏ကလာမ်ပညာရပ်စာအုပ်အများစုတွင် သူသည် တစ်ဆယ့်နှစ်ပါးသော အေမာမ်များနှင့် ၎င်းတို့၏ မှားယွင်းမှုမရှိခြင်း(အဆ်မသ်)ကို ရည်ညွှန်းဖော်ပြထားသည်ကိုတွေ့ရသည်။(33) သူသည် "အလ်ဖေလ်ကသွလ် နားဂျီယဟ်" "ရေဆားလာ ဖီး ဟဆ်ရွလ် ဟက်ကေ ဘေမကားလသွလ် အေမာမီးယဟ်" "အလ်အေစ်နာအရှ်ရီယဟ်" နှင့် "ရေဆားလာဖေလ် အေမာမီးယဟ်" အပါအဝင် ဤအကြောင်းအရာနှင့်ပတ်သက်သည့် တိကျသော ရေဆာလာများကိုလည်း ရေးသားခဲ့သည်။ (34) သို့သော်လည်း ခွာဂျာနဆွီးရ်၏ရေဆာလာများနှင့်စာအုပ်များတွင် အေစ်မာအီလီယားသ် ၏ သွန်သင်ချက်များနှင့် ကိုက်ညီသော ရေဆာလာများနှင့်စာအုပ်များ လည်းရှိသည်။ (35)

ရှီအာ ပညာရှင်အများစုသည် ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီအတွက် ဤ ကဲ့သို့ ထည့်သွင်းဖော်ပြခြင်းကို ငြင်းပယ်ခဲ့ကြသည်။ သို့သော်လည်း အချို့သော သုတေသီများနှင့် အစ္စလာမ်အကြောင်းသိကျွမ်းသောအနောက်တိုင်း ပညာရှင်များက အေစ်မာအီလီယားသ် များကြားတွင် သူရှိစဉ်က ခွာဂျာ တွင် ဘာသာရေး အသွင်ကူးပြောင်းမှု တစ်မျိုးရှိခဲ့သည်ဟု ပြောဆိုကြသည်။ (36) ဤအချက်များကို အခြေခံ၍ အချို့က သူသည် ၎င်းတို့၏ရဲတိုက်များတွင် ရှိခဲ့စဥ်က အေစ်မာအီလီယားသ်၏ယုံကြည်ချက်ကို အချိန်အတိုင်းအတာတစ်ခုထိယုံကြည်ခဲ့ပြီး နောက်တွင် ရှီအာဘာသာထဲသို့တဖန်ပြန်လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်ဟုပြောဆိုကြသည်။ (37)

တူစီး သည် ရှီအာဘာသာဝင် ဖြစ်ပီးအေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်များတွင်နေထိုင်ခဲ့စဥ်တွင် သူ့အသက်ကိုကာကွယ်ရန် သကီယာ (ဘာသာရေးအသွင်ကူးပြောင်းမှု) ကိုအသုံးပြုပြီး ပြီး သူ၏စာအုပ်များနှင့်ေရဆာလာများရေးသားခြင်း တို့လုပ်ကိုင်နေခဲ့သည်ဟု စာရေးဆရာအချို့ကယုံကြည်ကြသည်။ (38) အေဘ်ဒွလာ နိုအ်မာန်း သည် ထိုအကြောင်းအရာနှင့်ပတ်သတ်၍ အေစ်မာအီလီယားသ် ခံတပ်များကို ဖျက်ဆီးလိုက်သည်နှင့်တပြိုင်နက် တူစီး သည် ၁၂အေမာမ်ကိုလက်ခံသူဖြစ်ကြောင်း ကိုကြွေးကြော်ကြေညာခဲ့သည်ဟုပြောကြားပြီး ၎င်းသကီယာ ကိုအသုံးပြုနေထိုင်ခဲ့သည်ဟူသော အယူအဆကို ထောက်ခံခဲ့သည်။ (39)

ပညာရေးအရိုက်အရာ

သူ့ခေတ်ရဲ့ အထင်ကရ ပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ အလ္လာမဟ် ဟစ်လီက က ခွာဂျာနဆွီးရ် ကို အောက်ပါအတိုင်း ချီးကျူးခဲ့ပါတယ် " ဒီ ရှေးခ် (ခွာဂျာနဆွီးရ်) ဟာ သူ့ခေတ်ကာလတွင် အတွေးအခေါ်ပညာရပ်တွင် အတော်ဆုံးသူတစ်ယောက်ဖြစ်သည်... ပြီးတော့ သူမြင်ဖူးသမျှထဲတွင်အရမ်းကိုမှသီလသမာဓိ နှဲ့ပြည့်ဆုံသော ပုဂ္ဂိုလ်လည်း ဖြစ်ပါတယ်”ဟုပြောကြားခဲ့သည်။ (40)

ခွာဂျာနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး ကိုအသိပညာနယ်ပယ်တွင် အေဘ်နေစီနား နှင့် တန်းတူဖြစ်သည်ဟုပြောကြပြီး သို့သော် ၎င်းတို့နှစ်ဦးအကြား၌ ခြားနားချက်မှာ အေဘ်နေစီနား သည် ဆေးပညာတွင် ထူးချွန်ပြီး ခွာဂျာနဆွီးရ် သည် သင်္ချာဘာသာရပ်တွင် ထူးချွန်သည် ။ သူ၏စာအုပ် ရှရ်ဟေအေရှာရားသ် တွင် ဖခ်ရွရ်ရာဇီ ၏ဝေဖန်မှုများကို ဆန့်ကျင်၍ အေဘ်နေစီနားဘက်မှ ခွာဂျာနဆွီးရ် ၏ ခုခံကာကွယ်မှုသည် ထိုခေတ်ကာလတွင် ဒဿနိကဗေဒကို အသက်သွင်းနိုင်သော အခန်းကဏ္ဍတစ်ခုဖြစ်သည်ဟု အချို့က ယုံကြည်ကြသည်။ (41) ထို့အတူ ခွာဂျာ နဆွီးရ် ရှီအာဘာသာရေးဆိုင်ရာအတွေးအခေါ်ပညာရပ် (ကလမ်ပညာရပ်)တွင်ဒဿနိကဗေဒ နည်းစနစ် ကိုစတင်ထည့်သွင်းအသုံးပြုခဲ့သူအဖြစ် မှတ်ယူခံခဲ့ရသည်။ (42) အလာမဟ် မွရ်သဇွာ မိုသဟရီ သည်၊ ရှီအာဘာသာရေးဆိုင်ရာအတွေးအခေါ်ပညာရပ် (ကလမ်ပညာရပ်) ၏အကျိုးသက်ရောက်မှုအားလုံးသည် သူ၏စာအုပ်ဖြစ်သည် သဂျ်ရီးဒ်ဒွလ် အဲအ်သေကားဒ် မှရရှိခဲ့သောအကျိုးသက်ရောက်မှုဖြစ်ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်ထားသည်။ (43) ခေတ်ပြိုင်သုတေသနအချို့အပေါ်အခြေခံ၍ ခွာဂျနဆွီးရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် သူ့နောက်မှလာသော ပညာရှင်များအတွက် လှုံ့ဆော်မှုတစ်ခုဖြစ်သည့်အပြင်၊ သူ့ရှေ့က ဒဿနပညာရှင်များ၏ အတွေးအခေါ်များကို ရှင်းပြသူဖြစ်ပြီး လိုအပ်ချက်များကိုဖြည့်စွက်အားဖြည့်သူတစ်ဦးလည်းဖြစ်သည်။ (44)

မွတ်ဆလင် ပညာရှင် အများအပြား နှင့် အနောက်တိုင်း အစ္စလာမ့် ပညာသိကျွမ်းသူ များက သူ့ကို ချီးကျူးစကားပြောဆိုခဲ့ကြသည်။ (45) ခွာဂျာတူစီ အကြောင်း အမျိုးမျိုးသော အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်များဖြင့် သူ၏ ပညာ အဆင့်အတန်းကို မီးမောင်းထိုးပြထားကြသည်။ ယင်းတို့အနက် အချို့မှာ "စွလ်တာန်းနွလ်မိုဟက်ကေကီးန်" (46), "ဖခ်ရွလ်ဟိုကမးဝေါ်မိုအိုင်းယေဒ်ဒွလ်ဖဒွလာ" နဆွီးရ်ရွလ်မေလသ် ဝေါ်ဒီးန်" (47) "မိုဟကေက မိုဒကေက် တူစီး ဝေါ် ဟကီးမ် အဇွီးမ် ကိုဒူစီး" (48) အဖ်ဇွလွလ် မိုသအခေရီးန် ဝေါ် အက်မလွလ် မိသကဒ်ဒေမီးန် (49) အဖြစ်ခေါ်ဆိုကြသည်။ အေစ်ဖန့်ဒ်လ(ပါရှန်းပြက္ခဒိန်၏ ဆယ်နှစ်မြောက်လ) ၅ရက်နေ့သည် သူ၏ မွေးနေ့ဖြစ်ပြီးထိုနေ့အား ရူးဇ်ဇေမိုဟန်ဒေစ် အဖြစ် ထိုပညာရှင်အား ဂုဏ်ပြုအသိအမှတ်ပြု မှတ်တမ်းတင်ထားပါသည်။ ထိုနေ့တွင် အခမ်းအနားများနှင့်ညီလာခံ ပွဲများကို နှစ်စဉ်ကျင်းပလေ့ရှိသည်။ (50)

တပည့်များ

ခွာဂျာနဆွီးရ်ရွလ်ဒီးန်တူစီး ၏ ထင်ရှားသော ကျောင်းသားအချို့ မှာ အလ္လာမဟ် ဟစ်လီ(ဟစ်ဂျရီ ၇၂၆ခုနှစ် ဖွား)- သည်ထင်ရှားသော ရှီအာဥပဒေပညာရှင်နှင့် ဓမ္မပညာရှင် (ကလမ်ပညာရှင်)သူသည်ခွာဂျာတူစီးလက်အောက်တွင် ဒဿနိကဗေဒကို လေ့လာခဲ့ပြီး (51)တူစီး၏ ၏ "သဂျရီးဒ်ဒွလ်အဲအ်သေကားဒ်" စာအုပ်ကို "ကရှ်ဖွလ် မိုရားဒ်" အမည်ဖြင့် အနက်ပြန်ဆို(ရှရ်ဟ်လုပ်)ခဲ့သည်။ဤအနက်ပြန်ဆိုချက် (ရှရ်ဟ်) စာအုပ်သည် သဂျ်ရီးဒ် ၏အကျော်ကြားဆုံးသော အနက်ပြန်ဆိုချက် (ရှရ်ဟ်)ဖြစ်သည်။(52) အေဘ်ဆနမီစမ်းဘဲဟ်ရာနီး - "မေဆ်ဘာဟွလ် ဆားလေကီးန်"(ရှရ်ဟ်နဟ်ဂျွရ်ဘလာဂါ) ၏ရေးသားသူဖြစ်ပြီး ၊သူသည် ဒဿနိကပညာရှင်၊ သင်္ချာပညာရှင်၊ ဓမ္မ(ကလမ်)ပညာရှင်နှင့် ဥပဒေပညာရှင်ဖြစ်ပြီး သူသည် ခွာဂျာတူစီး ၏ဒဿနိကဗေဒကျောင်းသားတစ်ဦးဖြစ်ပြီး တရားရေးဆိုင်ရာပညာရပ်တွင် တူစီး၏ ဆရာဖြစ်သည်။(53)

ကိုသွဘ်ဘိုဒီးန်ရှီရာဇီ (ဟစ်ဂျရီ ၇၁၀ ခုနှစ် ဖွား)သည် ခွာဂျာတူစီး ဟလာကူးခန်း နှင့်အတူ ကဇ်ဝီးန် သို့သွားသောအခါ ကိုသွဘ်ဘိုဒီးန်ရှီရာဇီသည် သူနှင့်အတူရှိခဲ့ပြီး သူနှင့်အတူ မရာဂါသို့သွားခဲ့သည်။ သူသည် ခွာဂျာတူစီး ၏တပည့်တစ်ဦးဖြစ်လာပြီး ခွာဂျာတူစီးထံတွင် နက္ခတ္တဗေဒ၊ သင်္ချာ၊ ဒဿနိကဗေဒနှင့် ဆေးပညာကဲ့သို့သော ပညာရပ်အမျိုးမျိုးကို လေ့လာခဲ့သည်။ တူစီး သည် သူ့အား "ကိုသွဘ်ဘို ဖလက်ကွလ် ဝူဂျူးဒ်" လို့ ခေါ်ဝေါ်ခဲ့သည်။ (54)

ဆယဒ်ရွက်နွလ်ဒီးန် (ဟာစန်နေဘ်နေ မိုဟမ္မဒ်ဒေဘ်နေ ရှရဖ်ရှား အလဝီ) - သူသည်ခွာဂျာ၏တပည့်ဖြစ်ပြီး ခွာဂျာ၏စာအုပ်တချို့ကို အနက်ပြန်ဆို (ရှရ်ဟ်)လုပ်ခဲ့သည်။ (55) ကမာလွလ်ဒီးန် အဘ်ဒလ်ရဇားက် ရှေးဘာနီ ဘဂ္ဂဒါဒီး (ဟစ်ဂျရီ ၆၄၂-၇၂၃ ခုနှစ်) အေဘ်နွလ်ဖိုဝါသီး ဟုလူသိများသည်- "မိုအ်ဂျမ်မွလ်အာအ်ဒါးဘ်" နှင့် "အလ်ဟဝါးဒေစ်စွလ် ဂျာမေအဟ်" ကဲ့သို့သော စာအုပ်များရေးသားခဲ့သော ၇ ရာစု၏သမိုင်းပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်သည်။သူသည် မရာဂါ ရှိ နက္ခတ်တာရာကြည့်မြှော်စင် စာကြည့်တိုက်တွင် စာကြည့်တိုက်မှူးအဖြစ် အမှုထမ်းခဲ့ပြီး သူ၏နောက်ဆုံးနေ့ရက်များတွင် သူသည် မွဆ်တာန်ဆွေရီရဲဟ်စာကြည့်တိုက်ကို တာဝန်ယူခဲ့သည်။ (56) 6. အမားဒ်ဒွလ်ဒိးန်ဟရ်ဘဝီ သည် အေဘ်နွလ်ခေါင်ဝါးမ် (ဟစ်ဂျရီ ၆၄၃-၇၂၈)အဖြစ်ကြော်ကြားပြီးသူသည် သူ့ခေတ်ကာလတွင် သင်္ချာနှင့် ဆေးပညာနယ်ပယ်တွင် ထူးချွန်သူဖြစ်သည်။ သူ၏စာအုပ်များမှာ "ဖဝါးအေဒ်ဒွလ် ဘဟာအီးယဟ် ဖီးကဝါးအေဒ် ဟေဆာဘီးယာဟ်" နှင့် "မိုကဒ္ဒမဲဟ်အီး ဒရ်သွေဘ်" တို့သည် သူ၏စာအုပ်မျာဖြစ်သည်။ (57)

လုပ်ဆောင်ချက်များ

မူရင်းဆောင်းပါး: ခွာဂျာနဆွီးရ်ရွလ် ဒီးန်တူစီး ၏ လုပ်ဆောင်မှုများစာရင်း ခွာဂျာနဆွီးရ်ရွလ် ဒီးန်တူစီး (ဟစ်ဂျရီ ၆၇၂ ခုနှစ်ဖွား)သည် ခေါင်းစဉ်ပေါင်း 184 ကျော်ရှိသည့် ပညာရပ်များ၏ စာအုပ်များနှင့် စာစောင်များကိုရေးသားခဲ့သည်။ (58) သူသည် သင်္ချာ၊ နက္ခတ္တဗေဒ၊ ယုံကြည်ချက်၊ ဒဿနိကဗေဒနှင့် ဝိဇ္ဇာပညာ၊ ယုတ္တိဗေဒ၊ ဥပဒေပညာ၊ ဆေးပညာ၊ ဂမ္ဘီရသိပ္ပံပညာနှင့် ကုရ်အာန်၏ အနက်ပြန်ဆိုခြင်း အပါအဝင် စသည့်နယ်ပယ်အသီးသီးမှပညာရပ်များကို ရေးသားခဲ့သည်။ သူသည် ၎င်း၏စာအများစုကို အာရဗီဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသည်။ သူ့စာအုပ် "ရှရ်ဟေအေရှာရားသ်"၏ မှာတမ်းတွင် တွင် ခွာဂျာတူစီး သည် စာအုပ်ရေးနေစဉ်အတွင်း သူကြုံတွေ့ခဲ့ရသော ကြီးမားသောအခက်အခဲများနှင့် ဝမ်းနည်းမှုတို့ကို ဖော်ပြရေးသားခဲ့သည်။ (59)

သူ၏လုပ်ဆောင်ချက်အချို့မှာ...

"သဂျ်ရီးဒ် ဒွလ်အဲအ်သေကားဒ်" - ဤစာအုပ်ကို ယခုတိုင်ရှီအာအစ္စလာမ့်လေ့လာရေးကျောင်းများတွင် ဓမ္မပညာ(ကလမ်ပညာ)ဆိုင်ရာစာအုပ်အဖြစ် သင်ကြားလျက်ရှိပါသည်။ (60) နဆွီးရ်ရွလ်ဒီးန်တူစီး သည် ဤ ဓမ္မ(ကလမ်)ပညာရပ်ဆိုင်ရာစာအုပ်တွင် ဒဿနိကဗေဒကို ရောနှောပြီး ဒဿနိကဗေဒနည်းလမ်းများကို အသုံးပြု၍ ဓမ္မဆိုင်ရာပြဿနာများကို ဖြေရှင်းပေးခဲ့သည်။ (61) အဆားဆ်ဆွလ် အေက်သဘားစ် : ဤစာအုပ်သည် ယုတ္တိဗေဒအကြောင်းဖြစ်ပြီး ပါးရှန်းဘာသာဖြင့် ရေးသားထားသည်။ (62) အချို့က အေဘ်နေစီနား ၏ "ရှဖာ" ၏ယုတ္တိဗေဒဆိုင်ရာအပိုင်းပြီးနောက် ယုတ္တိဗေဒဆိုင်ရာတွင်အရေးကြီးဆုံးစာအုပ်များထဲမှ တစ်အုပ်ဟုသတ်မှတ်ကြသည်။ (63) အေဘ်နေစီနား ၏ "အေရှာရားသ် ဝေါ် သန်ဘီဟားသ် ၏ အနက်ပြန်ဆိုချက် (ရှရ်ဟ်)" - ဤစာအုပ်သည် ဟေက်မသ် မရှာအ့် နှင့်ပတ်သတ်၍သင်ကြားပို့ချရာတွင် အသုံးပြုသော စာအုပ်ဖြစ်သည်။ (64) "အခ်လားက် နာဆွေရီ" - ထိုစာအုပ်သည် အေဘ်နေ မဆ်ကဝီယာဟ် ၏ "သဟားရသွလ် အဲအ်ရားက်" စာအုပ်၏ ဘာသာပြန်ဆိုဖြည့်စွပ်ရေးသားထားသောစာအုပ်ဖြစ်သည်။(65)